Coronamaatregelen bij het stemmen op een rijtje: is het genoeg?

vrijdag 22 januari 2021, analyse van mw Megan van Melle

De Hofvijver gaat in aanloop naar de verkiezingen van 2021 elke maand in op de werking van de verkiezingen. Deze maand: coronamaatregelen.

Op 17 maart vinden de Tweede Kamerverkiezingen plaats. De huidige coronacijfers en de dreiging van de Britse variant roept de vraag op of mensen wel allemaal kunnen gaan stemmen, zonder risico te lopen om in contact te komen met het virus. De overheid is daarom druk bezig met het treffen van de nodige maatregelen.

Zijn deze maatregelen echter wel voldoende? En zijn ze ook allemaal in lijn met onze opvatting over eerlijke verkiezingen? Het zijn voor het eerst Kamerverkiezingen tijdens een pandemie, waardoor onzeker is welk effect de maatregelen op de verkiezingsuitslag zal hebben. En dan zingt ook nog de vraag rond: kunnen we de verkiezingen nog uitstellen, als het virus in maart weer de kop op steekt? De kans op uitstel is klein, maar ideaal zijn de huidige coronamaatregelen allerminst.

De ‘Tijdelijke wet verkiezingen covid-19’

Om veilig te kunnen gaan stemmen en om stembureauleden veilig hun werk te laten doen, moet de overheid voldoende maatregelen nemen om dit mogelijk te maken. Aangezien de wijze van stemmen ligt vastgelegd in de Kieswet moet er een tijdelijke wet worden aangenomen om deze aanpassingen te realiseren. De ‘Tijdelijke wet verkiezingen covid-19’ regelt de nodige aanpassingen en is ondertussen door beide Kamers aangenomen. Op deze wet is er ook een 'Wijziging van de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 ten behoeve van de verkiezing van de leden van de Tweede Kamer in 2021'. Deze is op 17 december aangenomen in de Tweede Kamer en op 26 januari door de Eerste Kamer.

Uit de tijdelijke wet, die reeds is aangenomen, komen de volgende maatregelen voort:

Gezondheidscheck

Naast de al geldende basisregels bepaalt deze wet dat kiezers en stembureauleden van tevoren een gezondheidscheck moeten doen. Let op: dit is geen coronatest, maar een triage aan de voordeur, zoals in restaurants gebeurde toen die nog open waren. De stembureauleden mogen hun functie niet vervullen wanneer zij niet aan de gezondheidscheck voldoen. Wanneer kiezers niet door deze check komen, mogen ze niet in persoon stemmen.

Stemmen met volmacht

Zowel mensen die niet door de gezondheidscheck komen, als mensen die liever niet naar het stembureau willen komen, kunnen iemand anders laten stemmen via een volmacht. Normaliter mag een persoon voor twee anderen een volmachtsstem uitbrengen. De tijdelijke wet maakt het mogelijk voor een persoon om drie van deze volmachtsstemmen uit te brengen.

De stemlokalen

Binnen de stemlokalen moet het voor alle aanwezigen mogelijk zijn om anderhalve meter afstand te houden en zo moeten de stembureaus dus ook worden ingericht. In elk stembureau zal er een extra stembureaulid aanwezig zijn om te kijken of het niet te druk wordt in het stemlokaal en om indien nodig kiezers te wijzen op de afstandsregel. Daarnaast moeten alle aanwezigen een neusmondkapje dragen en moeten er extra hygiënemaatregelen genomen worden. Potloden, stemhokjes, tafels etc. moeten regelmatig goed worden gereinigd. Ook moeten er kuchschermen worden geplaatst tussen de kiezers en de stembureauleden. Wanneer kiezers zich legitimeren bij het stemmen kunnen zij dit doen door hun identiteitsbewijs voor het glas van het kuchscherm te houden. Verder worden de stemmen op een andere locatie geteld wanneer een stemlokaal niet groot genoeg is om ook bij het tellen de 1,5 meter afstand te kunnen houden. Ook worden er (mobiele) stembureaus opgezet in zorginstellingen waar alleen de personen die in de zorginstelling verblijven en het personeel van de instelling hun stem uitbrengen.

Wijziging van de tijdelijke wet

Naast de bovengenoemde maatregelen is er, zoals genoemd, ook nog de 'Wijziging van de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 ten behoeve van de verkiezing van de leden van de Tweede Kamer in 2021'. De wijzigingen verwijzen naar extra maatregelen op twee belangrijke punten.

Briefstemmen voor zeventigplussers

Wanneer een kiezer zeventig jaar of ouder is ontvangt deze een ‘stempluspas’. Hiermee kan deze persoon naast stemmen in een stemlokaal of een andere kiezer machtigen voor hen te gaan stemmen (volmacht) ook stemmen per brief. In het laatste geval kunnen zeventigplussers het per post ontvangen stembiljet in de bijgevoegde retourenvelop terugsturen of afgeven op speciale afgiftepunten.

Vervroegd stemmen

In een beperkt aantal stembureaus per gemeente kunnen kiezers vervroegd stemmen, namelijk al op maandag 15 maart en dinsdag 16 maart. Op deze manier wordt de drukte iets meer verspreid. In principe mag iedereen op deze dagen al stemmen, maar de maatregel is vooral bedoeld voor mensen die tot de risicogroep behoren. Het is voor gemeenten lastig om in kaart te brengen welke mensen tot de risicogroep behoren, terwijl de gemeente makkelijk op kan zoeken wie er zeventig jaar of ouder is op de dag van het stemmen. Daarom is gekozen voor beide maatregelen. Wel worden de stemmen die zijn uitgebracht via briefstemmen en de stemmen die uitgebracht zijn op maandag en dinsdag pas bekend gemaakt na het sluiten van de stembureaus op woensdag 17 maart na 21:00 uur.

Uitstellen?

Wanneer de Tweede Kamerverkiezingen doorgaan maken we ons voornamelijk zorgen over twee dingen. De eerste zorg is of de maatregelen wel genoeg zijn om grootschalige verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. Na de gemeenteraadsverkiezingen in Frankrijk bleek dat in gemeenten waar de opkomst hoog was, het sterftecijfer in de weken erna aanmerkelijk hoger lag.1 De enige ‘test’ die we in Nederland hebben gehad waren de herindelingsverkiezingen. Volgens onze demissionaire minister van Binnenlandse Zaken, Kajsa Ollongren, zijn de herindelingsverkiezingen van 18 november 2020 ondanks alle bijzondere omstandigheden goed verlopen. Uit het onderzoek dat onlangs aan de kamer is gepresenteerd, blijkt echter dat van de ondervraagden ongeveer tien procent niet is gaan stemmen uit angst voor besmetting.2 Tijdens de Franse gemeenteraadsverkiezingen was de opkomst ook beduidend lager dan in voorgaande jaren.3 Dat is voornamelijk onze tweede zorg. Hoeveel mensen zullen ervoor kiezen om niet te gaan stemmen, uit angst om het virus op te lopen? Wat voor effect heeft dit op de legitimiteit van de uitkomst?

Al met al is de situatie verre van ideaal. Het uitstellen van de verkiezingen wordt op dit moment niet gezien als een realistisch scenario voor de bewindslieden. Volgens Kajsa Ollongren moeten de verkiezingen als vitaal democratisch proces kunnen doorgaan, onder bijna alle omstandigheden.4 Ook Wopke Hoekstra laat weten dat de verkiezingen “van enorm belang [zijn] voor de democratie en voor de rechtsstaat. Er moet wel heel veel gebeuren, wil je die uitstellen”.5 Wim Voermans, hoogleraar Staatsrecht aan Universiteit Leiden, benadrukt dat de beslissing voor het uitstellen van de verkiezingen vooral snel gemaakt moet worden. Volgens hem moet je “uiterlijk 1 februari zo’n beslissing nemen”, aangezien er veel bureaucratie komt kijken bij zo een beslissing.6

 

Megan van Melle is politicoloog met als specialisatie internationale politiek. Zij is als stagiair-redacteur verbonden aan de redactie van PDC en het Montesquieu Instituut.

 

Meer over ...