Vragen en antwoorden: Strategie voor hernieuwbare offshore-energie

• - 

  Wat is hernieuwbare offshore-energie?

Hernieuwbare offshore-energie kan afkomstig zijn van diverse natuurlijke, schone en overvloedig beschikbare bronnen. De technologie om die bronnen te exploiteren bevindt zich in verschillende ontwikkelingsstadia.

• - 

  Geankerde offshore-windturbines zijn in de EU al goed voor 12 GW.
• - 

  De capaciteit van drijvende offshore-windturbines bedraagt momenteel 40 MW, en sommige lidstaten hebben grote commerciële projecten aangekondigd.
• - 

  Golf- en getijdeninstallaties zijn goed voor 13 MW. Die oceaanenergietechnologie is al zover ontwikkeld dat ze interessante toekomstperspectieven biedt.
• - 

  Installaties voor biobrandstof uit algen (biodiesel, biogas en bio-ethanol), drijvende zonneparken en de omzetting van thermische energie bevinden zich nog in een vroeg ontwikkelingsstadium, maar kunnen veelbelovend zijn voor de toekomst.

• - 

  Draagt deze strategie bij tot het halen van de doelstellingen van de Europese Green Deal?

Een koolstofvrije energiesector door het gebruik van hernieuwbare energie is een van de bepalende factoren van de Europese Green Deal. Hernieuwbare offshore-energie heeft een zeer groot groeipotentieel omdat de EU heel wat verschillende zeebekkens telt en de kost van nieuwe installaties gestaag daalt. Door meer hernieuwbare offshore-energie op te wekken, zouden meer eindtoepassingen in onze economie rechtstreeks op elektriciteit kunnen werken. Ook het indirecte gebruik van elektriciteit, via hernieuwbare waterstof en andere koolstofvrije gassen, zou erdoor ondersteund worden. Volgens de effectbeoordeling bij het klimaatdoelstellingsplan 2030 zijn naar schatting 300 GW aan offshore-windenergie en 40 GW aan oceaanenergie nodig voor een geïntegreerd, groener en klimaatneutraal energiesysteem in 2050. Deze strategie toont hoe we die capaciteit kunnen halen.

• - 

  Is de strategie voordelig voor alle lidstaten?

De EU heeft de grootste maritieme ruimte ter wereld en bevindt zich in een unieke positie om hernieuwbare offshore-energie te ontwikkelen.

• - 

  De Noordzee heeft door het ondiepe water een groot natuurlijk potentieel voor offshore-windenergie en beschikt ook over lokaal potentieel voor golf- en getijdenenergie.
• - 

  De Oostzee heeft een groot potentieel voor offshore-windenergie en een beperkt lokaal potentieel voor golfenergie.
• - 

  De Atlantische landen van de EU hebben een groot potentieel voor offshore-windenergie (zowel geankerd als drijvend) en een goed natuurlijk potentieel voor golf- en getijdenenergie.
• - 

  De Middellandse Zee heeft een groot potentieel voor offshore-windenergie (vooral drijvend) en lokaal potentieel voor golf- en getijdenenergie.
• - 

  De Zwarte Zee heeft een goed natuurlijk potentieel voor offshore-windenergie (geankerd en drijvend) en lokaal potentieel voor golfenergie.
• - 

  De eilanden in de EU hebben een groot potentieel op het gebied van mariene energie en kunnen een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van offshore-energie in de EU. Zij bieden aantrekkelijke test- en demonstratiegronden voor innovatieve offshore technologieën voor de opwekking van elektriciteit.

Bedrijven die bij offshore-energie betrokken zijn, zoals constructeurs van masten en funderingen, kabelleveranciers en scheepsexploitanten, zijn over de hele EU verspreid. Zo worden onderdelen van windturbines geproduceerd in Oostenrijk en Tsjechië en in het binnenland van Spanje, Frankrijk, Duitsland en Polen. In Europa werken 62 000 mensen in de offshore-windenergiesector en ongeveer 2 500 in de oceaanenergiesector.

De opgewekte energie zal worden geleverd aan het volledige energienet van de EU, wat alle consumenten ten goede zal komen en waardoor wij minder afhankelijk zullen worden van geïmporteerde fossiele brandstoffen.

• - 

  Zal de strategie bijdragen tot het economisch herstel van de EU na de COVID-19-crisis?

De grootschalige inzet van hernieuwbare offshore-energie zal de ontwikkeling van de sector een boost geven en zal de economische groei en de werkgelegenheid in alle schakels van de toeleveringsketen voor hernieuwbare energie bevorderen. Op het vlak van toegevoegde waarde, arbeidsproductiviteit en werkgelegenheid wordt traditionele energie nu al overtroffen door hernieuwbare offshore-energie. De sector kan de komende jaren in belangrijke mate bijdrage tot de economische groei van de EU.

Van de faciliteit voor herstel en veerkracht (672,5 miljard euro) gaat 37 % van de middelen naar de groene transitie. De faciliteit kan in het kader van het vlaggenschipinitiatief “Power Up” worden aangewend om hervormingen en investeringen in hernieuwbare offshore-energie te ondersteunen.

De financiering in het kader van de faciliteit voor herstel en veerkracht moet eind 2023 zijn vastgelegd. Daarom is het cruciaal dat de lidstaten, in nauwe samenwerking met bedrijven die klaar zijn om te investeren, een aantal uitgewerkte projecten kunnen voorleggen. De strategie helpt om de richting van die ontwikkeling te sturen. De faciliteit kan ook investeringen in haveninfrastructuur en netwerkverbindingen ondersteunen, evenals de nodige hervormingen om het gebruik van hernieuwbare offshore-energie en de opname ervan in energiesystemen te vergemakkelijken (bv. door gestroomlijnde vergunningsprocedures, netwerken, maritieme ruimtelijke planning en veilingen voor hernieuwbare offshore-energie).

• - 

  Hoeveel moet worden geïnvesteerd, en hoe zal de strategie daarbij helpen?

Voor de grootschalige inzet van technologie voor hernieuwbare offshore-energie tegen 2050 moet naar schatting ongeveer 800 miljard euro worden geïnvesteerd, waarvan ongeveer twee derde voor netwerkinfrastructuur en een derde voor elektriciteitsopwekking. Het grootste deel zal afkomstig zijn van particuliere investeringen. De strategie moet investeerders zekerheid bieden en het gepercipieerde risico verminderen door doelgerichte overheidsfinanciering. Dankzij de herziening van de richtsnoeren voor staatssteun en de richtlijn hernieuwbare energie komt er een volledig geactualiseerd kader om schone energie kosteneffectief in te zetten.

De Europese Commissie, de Europese Investeringsbank en andere financiële instellingen zullen samenwerken om strategische investeringen in hernieuwbare offshore-energie te ondersteunen. Naast de faciliteit voor herstel en veerkracht kunnen de volgende financieringsinstrumenten van de EU een strategische rol spelen bij de uitrol van hernieuwbare offshore-technologie:

• - 

  Het InvestEU-programma kan steun en garanties bieden voor opkomende technologieën om de particuliere investeringen via de verschillende onderdelen ervan te versnellen.
• - 

  de Connecting Europe Facility kan als steuninstrument worden gebruikt om de ontwikkeling van netwerkinfrastructuur en grensoverschrijdende projecten op het gebied van hernieuwbare offshore-energie te bevorderen
• - 

  het financieringsmechanisme hernieuwbare energie zal de lidstaten vanaf 2021 in staat stellen om financieel bij te dragen aan projecten op het gebied van hernieuwbare energie en in ruil daarvoor statistische voordelen te krijgen
• - 

  Horizon Europa ondersteunt de ontwikkeling en het testen van nieuwe en innovatieve oplossingen
• - 

  het innovatiefonds in het kader van het EU-emissiehandelssysteem (EU-ETS) kan steun verlenen voor de demonstratie op commerciële schaal van innovatieve schone technologie zoals oceaanenergie, nieuwe drijvende offshore-windtechnologie of projecten om offshore-windparken te koppelen aan batterijopslag of waterstofproductie
• - 

  ook het moderniseringsfonds in het kader van het EU-ETS zal de ontwikkeling van hernieuwbare offshore-energie ondersteunen in de tien lidstaten die op dat fonds een beroep kunnen doen.

• - 

  Hoe moet de regelgeving worden gewijzigd om een snelle opschaling van hernieuwbare offshore-energie mogelijk te maken?

Rechtszekerheid op lange termijn is essentieel om alle betrokken instanties zekerheid te bieden en investeerders over de streep te trekken.

De huidige wetgeving is niet afgestemd op de specifieke eigenschappen van grensoverschrijdende projecten voor hernieuwbare offshore-energie. In het werkdocument van de diensten van de Commissie bij deze strategie worden de regels voor de elektriciteitsmarkt verduidelijkt. Op basis daarvan zal de Commissie beoordelen hoe het huidige kader voor de elektriciteitsmarkt de ontwikkeling van hernieuwbare offshore-energie ondersteunt en of meer specifieke wetgeving nodig is.

Een offshore-biedzone zou het geschiktst zijn voor een grootschalige opschaling van hernieuwbare offshore-energie, omdat hernieuwbare energie daardoor volledig in de markt kan worden opgenomen. Door die aanpak kan hernieuwbare elektriciteit worden ingezet waar die nodig is en verbetert de regionale voorzieningszekerheid. Uit raadplegingen en onderzoeken blijkt dat offshore-biedzones voor hybride projecten kunnen worden ingesteld op een wijze die verenigbaar is met de regels van de elektriciteitsmarkt. Er moet dan wel een oplossing komen voor de herverdelingseffecten.

Om de praktische en fysieke problemen op te lossen van de aansluiting van projecten op verschillende markten met verschillende aansluitingsregels, moet een gemeenschappelijke visie worden ontwikkeld op netaansluitingsvereisten voor hoogspanningsgelijkstroomnetwerken, op basis van de opgedane ervaring in het Noordzeebekken.

• - 

  Welke plannen voor de ontwikkeling van infrastructuur staan er in de strategie?

Meer hernieuwbare offshore-energie opwekken vraagt geschikte infrastructuur om de opgewekte elektriciteit zo efficiënt mogelijk te gebruiken.

Om te garanderen dat hernieuwbare offshore-energie op de meest kosteneffectieve wijze wordt opgeschaald, moeten de ontwikkeling en de planning van infrastructuur de nationale grenzen overstijgen en op regionaal niveau gebeuren, per zeebekken. Dat kan leiden tot hybride projecten, waarbij de opwekking en de transmissie van hernieuwbare offshore-energie in een grensoverschrijdende omgeving worden gecombineerd. Dergelijke projecten zullen aanzienlijke kostenbesparingen opleveren in vergelijking met de huidige aanpak.

Een vermaasd offshore-netwerk zou een verdere stap zijn in de ontwikkeling van de Europese energie-infrastructuur. Dit zou vergelijkbaar zijn met de onderling gekoppelde transmissienetwerken aan land, waarin elektriciteit in vele richtingen kan stromen, en zou een volledig geïntegreerde en kosteneffectieve uitrol van offshore hernieuwbare energie mogelijk maken.

De Commissie herziet momenteel de TEN-E-verordening, een planningsinstrument voor de lange termijn voor een geïntegreerd energienetwerk, dat de weg baant voor EU-investeringen en regelgevingsvoordelen. De ontwikkeling van netwerkinfrastructuur voor hernieuwbare energie, met inbegrip van offshore-infrastructuur, zal in de nieuwe verordening worden opgenomen.

• - 

  Hoe zal de strategie onderzoek en innovatie op het vlak van hernieuwbare offshore-energie ondersteunen?

De strategie is technologisch neutraal om het potentieel van alle zeebekkens te kunnen aanboren. Via het eerste werkprogramma van Horizon Europa voor 2021 en 2022 zal de Commissie onderzoek en innovatie in de sector van hernieuwbare offshore-energie stimuleren. Als aanvulling op specifieke op de waardeketen van offshore-windenergie gerichte maatregelen zal de Commissie met de lidstaten en de regio's samenwerken om de beschikbare middelen op gecoördineerde wijze aan te wenden voor oceaanenergietechnologieën (bv. golfslag- en getijdenenergie) om tegen 2025 in de hele EU een totale capaciteit van 100 MW en tegen 2030 ongeveer 1 GW te bereiken. Onderzoek en innovatie op het gebied van infrastructuurintegratie, circulariteit door ontwerp, vervanging van kritieke grondstoffen, mogelijke milieueffecten en het scheppen van vaardigheden en werkgelegenheid kunnen ook deel uitmaken van toekomstige acties.

Om de ontwikkeling van infrastructuur en netwerktechnologie aan te moedigen, bevordert de strategie de samenwerking tussen transmissiesysteembeheerders, fabrikanten en ontwikkelaars van offshore-windenergie met het oog op de start van een grootschalig demonstratieproject voor hoogspanningsgelijkstroomnetwerken.

• - 

  Hoe koppelt de strategie hernieuwbare offshore-energie aan ander gebruik van de maritieme ruimte?

Offshore-energiewinning moet verenigbaar zijn met de bescherming van de biodiversiteit en andere (economische) activiteiten op zee zoals visserij, scheepvaart, toerisme en defensie. De opschaling van de activiteiten in overeenstemming met deze strategie zal volgens ramingen minder dan 3 % van de Europese maritieme ruimte in beslag nemen en hoeft geen afbreuk te doen aan de doelstellingen van de EU-biodiversiteitsstrategie.

De Commissie zal met de lidstaten samenwerken om, op basis van hun energie- en klimaatplannen, de ontwikkeling van hernieuwbare offshore-energie te integreren in de nationale maritieme plannen die in maart 2021 worden bekendgemaakt. Regionale samenwerking is essentieel voor een doeltreffende maritieme ruimtelijke planning die een geslaagde grootschalige uitrol van hernieuwbare offshore-energie mogelijk maakt. De Commissie zal effectieve grensoverschrijdende samenwerking tussen de lidstaten in elk zeegebied en bij proefprojecten voor meerdere doeleinden faciliteren, waarbij een beroep wordt gedaan op de deskundigheid van regionale organisaties.

Ten slotte is acceptatie door het publiek cruciaal om hernieuwbare offshore-energie op inclusieve, duurzame en succesvolle wijze in te zetten. Openbare raadplegingen maken integraal deel uit van milieubeoordelingen en processen voor maritieme ruimtelijke planning. Om te waarborgen dat alle effecten in aanmerking worden genomen en dat de nieuwe capaciteit tijdig wordt ingezet, moeten alle partijen in een vroegtijdig stadium worden betrokken. De strategie houdt de verbintenis in dat de wisselwerking tussen hernieuwbare offshore-energie en andere activiteiten op zee verder wordt geanalyseerd en dat de dialoog tussen alle betrokken gemeenschappen wordt aangemoedigd.

• - 

  Hoe pakt de strategie potentiële milieueffecten van hernieuwbare offshore-energie aan?

Een duurzame inzet van hernieuwbare offshore-energie en respect voor de biodiversiteit en het milieu zijn kernbeginselen van de strategie. De ontwikkeling van hernieuwbare offshore-energie valt onder het milieubeleid, de milieuwetgeving en het geïntegreerd maritiem beleid van de EU.

De offshore-windenergiesector kan worden opgeschaald en verder worden ontwikkeld in overeenstemming met de EU-biodiversiteitsstrategie, zodat de hogere productie van hernieuwbare energie hand in hand gaat met een hoog niveau van bescherming van het milieu en de biodiversiteit. In dat verband heeft de Commissie ook een nieuwe leidraad aangenomen voor de ontwikkeling van windenergie en de EU-natuurwetgeving, om een consistente uitvoering van het beleid inzake hernieuwbare energie en natuurbescherming te vergemakkelijken.

In overeenstemming met de biodiversiteitsstrategie, waarin wordt opgeroepen om het EU-netwerk van beschermde gebieden op zee uit te breiden van 11 % naar 30 %, bevordert de strategie de bescherming van kwetsbare mariene ecosystemen. Ook regionale zeeverdragen kunnen een rol spelen bij het delen van kennis en het nemen van juridisch bindende besluiten ter bescherming van het mariene milieu.

Uit de huidige gegevens blijkt dat de beoogde opschaling van hernieuwbare offshore-energie haalbaar is zonder nadelige gevolgen voor het milieu. In de strategie wordt hoe dan ook opgeroepen om de mogelijke cumulatieve effecten op het mariene milieu en de wisselwerking tussen hernieuwbare offshore-energiebronnen en andere activiteiten op zee systematisch en grondig te analyseren. De monitoringdienst voor het mariene milieu van Copernicus en het Europees marien observatie- en datanetwerk (EMODnet) zijn daarbij nuttige instrumenten. De Commissie stelt voor om in 2021 een groep van deskundigen van overheidsinstanties, belanghebbenden en wetenschappers op te zetten om de ecologische, sociale en economische gevolgen van hernieuwbare offshore-energie te analyseren, te evalueren en te monitoren.

Om rekening te houden met de milieueffecten zal de Commissie ook een levenscyclusbenadering hanteren voor onderdelen van installaties voor hernieuwbare offshore-energie, met inbegrip van de recycleerbaarheid, hergebruik en het einde van de levensduur. In dit verband zullen de kosten en effecten van de ontmanteling van offshore-installaties nauwkeurig worden geraamd. Het aspect circulaire economie zal worden benadrukt met “circulariteit door ontwerp” als cruciale randvoorwaarde.

Voor meer informatie:

Persbericht IP/20/2096.