Toespraak van voorzitter Von der Leyen voor de plenaire vergadering van het Europees Parlement over de gecoördineerde Europese respons op de COVID-19-uitbraak

Geachte voorzitter,

Geachte dames en heren Parlementsleden,

In de eerste plaats wil ik iedereen bedanken die deze buitengewone zitting onder deze eveneens buitengewone omstandigheden mogelijk heeft gemaakt. Het is moeilijk te geloven hoezeer en hoe de wereld sinds onze laatste ontmoeting is veranderd. In een oogwenk heeft een virus dat aan de andere kant van de wereld is ontstaan, geleid tot een dodelijke pandemie met tragische gevolgen, ook hier in Europa.

Van de ene dag op de andere is onze manier van leven veranderd. Onze straten zijn leeg. Onze deuren zijn dicht. En wij zijn van de dagelijkse sleur in een strijd om te overleven beland. Ondertussen hebben wij onder ogen gezien hoe kwetsbaar het leven is. En wij hebben in het hart van Europa een tragedie gezien van een omvang die een paar weken geleden nog onvoorstelbaar leek. Mijn hart gaat uit naar alle slachtoffers en hun naasten. En mijn gedachten en beste wensen gaan uit naar hen die op dit moment vechten voor hun leven, of die thuis ziek zijn. Wij zijn bij u.

Maar al slaat het virus hard toe, de Europese burgers slaan net zo hard terug. Ik wil mijn waardering uitspreken voor de vrouwen en mannen die vooropgaan in deze strijd. Ik denk aan de verplegers, artsen en andere zorgverleners - in Italië en heel Europa - die het gevaar zonder enige aarzeling tegemoet zijn getreden. Deze helden zetten elke dag alles op het spel om onze ouders en grootouders, onze vrienden, collega's en buren en vreemden te redden. Europa is u allen dank verschuldigd. Vakkenvullers en vuilnisophalers, begrafenisondernemers en leerkrachten, vrachtwagenchauffeurs en schoonmakers, arbeiders en bakkers. Iedereen die ervoor zorgt dat onze wereld blijft draaien. Europa is u allen dank verschuldigd.

Wat deze strijd echter zo uniek maakt, is dat voor eenieder van ons een taak is weggelegd. Ieder van ons kan helpen bij het inlossen van die schuld. Door afstand te houden, kunnen wij de verspreiding van het virus vertragen. De getallen van de laatste dagen hebben laten zien dat wij de trend kunnen ombuigen, maar alleen wanneer iedereen doet wat van hem of haar wordt verwacht. Het is inderdaad zwaar om weg te moeten blijven bij familieleden, zeker wanneer wij ons zorgen maken om hun fysieke en geestelijke gezondheid. Het is zwaar voor degenen voor die zich thuis niet gelukkig of veilig voelen. Het is zwaar voor degenen die nu hun plannen niet verder kunnen uitvoeren of dat waarvoor zij zo hard hebben gewerkt op de helling zien staan. Daarom ben ik ervan overtuigd dat, ofschoon we verder uit elkaar zitten dan normaal, hechtere samenwerking nu meer dan ooit geboden is.

Wij moeten op elkaar letten en elkaar hier doorheen slepen. Want als er iets krachtiger is dan dit virus, dan zijn het wel liefde en compassie. En Europeanen laten nu, in tijden van tegenspoed, zien wat de kracht daarvan is. Bescheiden uitingen van vriendelijkheid, compassie en solidariteit brengen overal in Europa hoop. Of het nu gaat om vrijwilligerswerk of zang vanaf balkons, het versturen van kaarten naar eenzame mensen of het doen van boodschappen voor ouderen, hotels die hun bedden ter beschikking stellen of restaurants die hun eten schenken, fabrikanten van luxe parfums en van wodka die desinfecterende handgel maken of autoproducenten en modehuizen die mondkapjes produceren. Het is aan de Europese Unie dit voorbeeld te volgen. Wanneer iedereen zijn steentje bijdraagt, kunnen wij elkaar echt enorm helpen.

En als Europese instellingen, beleidsmakers en EU-leiders is het onze taak om datzelfde vertrouwen, diezelfde eensgezindheid en datzelfde leiderschap aan de dag te leggen. De verantwoordelijkheid daarvoor rust op ons aller schouders. Niemand van ons kan dit alleen aan en zeker geen enkele lidstaat kan deze crisis alleen het hoofd bieden. Want in deze crisis, en ook meer algemeen in onze Unie, kunnen we onszelf alleen helpen door elkaar te helpen.

Maar de gebeurtenissen van de afgelopen weken leveren deels een pijnlijk verhaal op. Toen het werkelijk nodig was dat Europa saamhorigheid liet zien, was er aanvankelijk vaak alleen oog voor het eigen belang. Toen het werkelijk nodig was dat Europa zich solidair toonde, werd er aanvankelijk te vaak blijk gegeven van egoïsme. En toen het werkelijk nodig was dat Europa liet zien dat het geen “mooi-weer-Unie” is, werd aanvankelijk te vaak geweigerd de ander te laten schuilen. Maar het duurde niet lang voordat sommige lidstaten de gevolgen van hun ongecoördineerde acties begonnen te bespeuren. Daarom hebben wij de afgelopen weken uitzonderlijke maatregelen genomen om het vereiste optreden te coördineren en mogelijk te maken.

Sindsdien wordt er vooruitgang geboekt en beginnen lidstaten elkaar te helpen - teneinde zichzelf te helpen. Europa maakt nu echt vorderingen. Maar de Europeanen wachten de volgende stappen af. En wij weten allemaal wat er op het spel staat. Wat we nu doen, doet er toe - niet alleen vandaag, maar ook in de toekomst.

Geachte leden van het Parlement,

De uitbraak van het coronavirus is eerst en vooral een ernstige bedreiging voor de volksgezondheid. Niets is ons te veel als het om het redden van levens gaat. Daartoe kunnen wij gelukkig een beroep doen op de beste gezondheidszorgverleners ter wereld. Van Milaan tot Madrid en ver daarbuiten verrichten ze iedere dag wonderen. Maar zoals we daar en elders hebben gezien, brengt de schaal van de uitbraak hen tot het punt van instorten. Zij hebben dringend de juiste uitrusting, in de juiste hoeveelheid nodig en wel onmiddellijk. In plaats daarvan zagen we echter dat cruciale uitrusting dagenlang op knelpunten vast kwam te zitten of aan de grens werd opgehouden.

Daarom moesten we het heft zoveel mogelijk in eigen handen nemen om een einde aan deze blokkades te maken. Dit heeft ons ertoe gebracht om voor het eerst een Europese voorraad aan te leggen van medische uitrusting, zoals beademingsapparaten, mondkapjes en laboratoriumbenodigdheden. De Commissie zal 90% van deze voorraad financieren via RescEU. Dit heeft ons ertoe gebracht belangrijke maatregelen te nemen en ervoor te zorgen dat er een aanzienlijke voorraad beschikbaar is van uitrusting als mondkapjes en beschermende kleding. Daartoe hebben wij deze goederen aan een exportvergunning onderworpen. Dit heeft ons ertoe gebracht met de lidstaten verschillende gezamenlijke openbare aanbestedingen in gang te zetten, voor testkits, beademingsapparaten en beschermende kleding. 25 lidstaten doen hieraan mee.

Sinds dinsdag weten wij dat de producenten aan de vraag naar mondkapjes, handschoenen, veiligheidsbrillen en gezichtschermen kunnen voldoen. De eerste leveringen moeten in de komende weken plaatsvinden. En omdat in een pandemie kennis van levensbelang is, wordt door ons een Europees team van wetenschappelijke deskundigen opgezet, dat zal helpen om gecoördineerde maatregelen vast te stellen, die wij allen dan in acht kunnen nemen. Ik zal de besprekingen in dit verband tweemaal per week persoonlijk voorzitten. Deze aanpak heeft mij gesterkt in de overtuiging dat wij al onze krachten moeten aanspreken, opdat we deze crisis gezamenlijk te boven komen en vervolgens de draad weer kunnen oppakken.

En daarvoor beschikken wij over geen krachtiger middel dan onze unieke eengemaakte markt. Een succesvolle Europese reactie kan alleen maar worden gecoördineerd wanneer onze interne markt en onze grenzen naar behoren functioneren. Een grenzeloze crisis kan niet het hoofd worden geboden wanneer wij ons door grenzen laten scheiden. En toch was dat de eerste reflex van veel Europese landen. Dat heeft werkelijk geen enkele zin. En het druist ook in tegen onze Europese geest. Er is immers geen enkele lidstaat die in zijn eigen behoeften kan voorzien waar het gaat om vitale medische benodigdheden en uitrusting. Geen enkele.

Het vrije verkeer van goederen en diensten is daarom ons krachtigste en, eerlijk gezegd, ons enige middel om ervoor te zorgen dat benodigdheden daar terechtkomen waar zij het dringendst nodig zijn. Het had geen enkele zin dat sommige landen eenzijdig besloten om de uitvoer naar andere landen binnen de interne markt stop te zetten. Daarom heeft de Commissie actie ondernomen toen een aantal landen de uitvoer van beschermende uitrusting naar Italië blokkeerde. Daarom hebben wij richtsnoeren voor grensmaatregelen uitgebracht, teneinde de gezondheid te beschermen en ervoor te zorgen dat goederen en essentiële diensten beschikbaar blijven. Daarom dringen wij aan op prioritaire “green lanes” voor essentieel vrachtvervoer.

Deze zullen ervoor zorgen dat het niet meer dan 15 minuten kost om de grens te passeren. En zij zullen ervoor helpen zorgen dat goederen en voorraden daarheen kunnen worden gebracht waar zij nodig zijn en dat wij alle tekorten kunnen voorkomen. Het gaat mij aan het hart dat dit nodig was, maar onze gecoördineerde aanpak werpt nu vruchten af. De interne markt functioneert al beter. En wij zijn allen verheugd over het nieuws dat ziekenhuizen in Saksen patiënten uit Lombardije hebben opgenomen, terwijl anderen uit de regio “Grand Est” in Frankrijk nu in het Groothertogdom Luxemburg worden verpleegd. Dit laat eens te meer zien dat wij alleen door elkaar te helpen, onszelf daadwerkelijk kunnen helpen.

Geachte leden van het Parlement,

De hele reeks maatregelen die wij hebben genomen, getuigt van de ongekende situatie waarin wij ons bevinden. Maar zoals ik al opmerkte, wachten de Europeanen nu de volgende stappen af. Zij willen natuurlijk dat wij alles doen wat mogelijk is om zoveel mogelijk levens te redden. Maar zij staan ook stil bij wat hierna komt. Zij vragen zich af of er een baan zal zijn om naar terug te keren, wat er met hun onderneming of hun werkgever zal gebeuren, met hun spaargeld of hun hypotheek. Zij zullen zich zorgen maken over hun ouders, hun buren en hun buurt. Zij zullen zich er rekenschap van geven dat hun regeringen moeilijke besluiten moesten nemen om levens te redden.

Maar zij zullen zich ook herinneren wie er voor hen klaarstond - en wie niet. Zij zullen zich herinneren wie handelend optrad - en wie niet. En zij zullen zich herinneren welke besluiten wij vandaag nemen - en welke niet. Feit is dat er sneller dan we denken een “day after” zal zijn. En het is onze taak ervoor te zorgen dat op die dag - en op alle dagen daarna - de EU klaarstaat voor eenieder die haar nodig heeft. Wat wij nu doen maakt werkelijk een verschil.

Daarom hebben zijn wij het corona-investeringsinitiatief gestart, in het kader waarvan 37 miljard euro beschikbaar zal zijn om rechtstreeks de gevolgen van de crisis te verzachten en levens, banen en bedrijven te redden. Daarom hebben wij de meest flexibele tijdelijke regels inzake staatssteun tot nog toe vastgesteld, zodat de lidstaten ondernemingen een reddingsboei kunnen toewerpen. De eerste zaken werden in recordtijd goedgekeurd, zelfs binnen enkele uren.

Daarom hebben wij, voor het eerst in onze geschiedenis, gebruik gemaakt van de algemene ontsnappingsclausule in het stabiliteits- en groeipact. Dit houdt in dat lidstaten alle beschikbare munitie mogen gebruiken om degenen met, of juist zonder baan, te ondersteunen, om grote en kleine ondernemingen bij te staan en om mensen te helpen een moeilijke periode door te komen, ongeacht wie zij zijn of waar zij vandaan komen.

Geachte dames en heren Parlementsleden,

Dat is het Europa dat de mensen zich "the day after" moeten herinneren. Een Europa dat in sneltreinvaart werkt, terwijl het lijkt alsof de hele wereld op de pauzeknop heeft gedrukt. Een Europa dat er voor zijn burgers en lidstaten is als zij het dringend nodig hebben. Een Europa dat inlevingsvermogen en medeleven boven alles stelt.

Een Europa dat in tijden van nood weerbaar en ook onbaatzuchtig is. Dat is het Europa dat mij voor ogen staat. Het is precies dat Europa waarvan onze grondleggers droomden op de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog. Toen zij deze Unie van mensen en volkeren oprichtten, was het hun op pijnlijke wijze duidelijk waar egoïsme en overdreven nationaal denken toe leiden. Zij wilden een verbond smeden waarin uit wederzijds vertrouwen gemeenschappelijke kracht ontstaat. En het was hun grootse gedachte waaruit binnen enkele decennia een unieke gemeenschap in vrijheid en vrede verrees - onze Europese Unie.

Nu wij met een onzichtbare vijand worden geconfronteerd, worden deze fundamentele waarden van onze Unie op de proef gesteld. Weer moeten we allemaal op elkaar vertrouwen. Weer moeten we elkaar door een moeilijke tijd heen helpen. Op het ogenblik is het onze voornaamste plicht en prioriteit het leven en de bestaansbasis van de Europeanen te redden. Eens zal de dag aanbreken, naar ik hoop binnen niet al te lange tijd, dat we de blik weer naar voren moeten richten om samen het herstel gestalte te geven.

Dan zullen we lering moeten trekken uit deze crisis en moeten beslissen wat voor Europese Unie we in de toekomst willen. En wanneer we dat doen, moeten we ons niet laten meeslepen in de verkeerde en zinloze discussie over meer of minder Europa. We doen er beter aan ons te concentreren op de vraag hoe deze storm ons kan helpen de volgende storm beter te doorstaan.

Want de wens van een weerbaar en leefbaar Europa verenigt ons toch allemaal: Noord en Zuid, Oost en West. Laten we dat niet vergeten! De beslissingen die we vandaag nemen, zullen lang in herinnering blijven. En ze zullen hun stempel drukken op het fundament van onze Europese Unie van morgen.

We staan op een tweesprong: zal dit virus ons definitief verdelen in arm en rijk? In welgestelden en armoedzaaiers? Of zullen we een sterk blok blijven, een geduchte speler op het wereldtoneel? Kunnen we misschien zelfs sterker en beter uit deze situatie tevoorschijn komen? Kunnen onze gemeenschappen door de crisis nader tot elkaar komen, kan het aanzien van onze democratieën toenemen?

Als je de vele daden van liefde, vriendelijkheid en medemenselijkheid in heel Europa ziet, dan weet je dat we alle reden hebben om de toekomst optimistisch tegemoet te zien. Ons Europa heeft alles wat nodig is, en wij zijn bereid alles te doen wat nodig is om deze crisis te overwinnen. Geachte Parlementsleden, de laatste dagen hebben velen van u het citaat van Jean Monnet i over het samensmeden van Europa in tijden van crisis gebruikt. Dat citaat heeft niet aan kracht ingeboet.

Maar er is een citaat van een andere grondlegger dat naar mijn mening eveneens samenvat waar we nu staan. Konrad Adenauer zei: “Geschiedenis is ook de som der dingen die men had kunnen vermijden”. Vrienden, de geschiedenis kijkt naar ons. Laat ons samen het juiste doen - met één groot hart, niet met 27 kleine.

Lang leve Europa! Long live Europe! Vive L'Europe!