Vragen en antwoorden over het nieuwe EU-ruimtevaartprogramma

Ruimtevaarttechnologie, -data en -diensten zijn onmisbaar geworden in het dagelijks leven van de Europeanen en spelen een essentiële rol voor het behoud van diverse strategische belangen.

De Europese ruimtevaartsector behoort tot de meeste concurrerende ter wereld. Ze biedt werk aan meer dan 231 000 vakmensen en genereert een toegevoegde waarde die geraamd wordt op 53 tot 62 miljard euro. Europa vervaardigt een derde van het totale aantal satellieten in de wereld. Volgens Eurospace verkocht de ruimtevaartindustrie in 2016 producten voor een bedrag van 8,2 miljard euro. Bovendien levert dit 41333 banen op.

Dankzij grote investeringen van de EU is vooruitgang geboekt die geen enkele lidstaat op eigen kracht had kunnen bereiken. Galileo en Copernicus zijn wereldwijde referenties geworden als het gaat om satellietnavigatie en aardobservatie. Met momenteel 29 satellieten in de ruimte en meer dan 30 satellieten die gepland staan voor de komende 10 tot 15 jaar, is de EU de grootste ook overheidsafnemer van lanceerdiensten in Europa.

Door de opkomst van nieuwe spelers en de ontwikkeling van nieuwe technologie zijn de traditionele industriële modellen revolutionair aan het veranderen, en de ruimtevaartactiviteiten van de EU kunnen nog meer potentieel aanboren om aan onze veranderende veiligheids- en beleidsbehoeften te voldoen.

Welke activiteiten vallen onder het nieuwe Europese ruimtevaartprogramma?

Het ruimtevaartprogramma dat de Commissie voorstelt voor de periode 2021-2027 moet de EU helpen haar positie als wereldleider op dit gebied te behouden. Het zorgt voor continuïteit in de investeringen in ruimtevaart, moedigt wetenschappelijke en technische vooruitgang aan en stimuleert het concurrentie- en innovatievermogen van de Europese ruimtevaartindustrie, vooral het midden- en kleinbedrijf, start-ups en innovatieve bedrijven. Ook benut het programma de groeiende mogelijkheden die de ruimtevaart biedt voor de veiligheid van de Europese burger, onder andere door synergieën tussen de civiele en de defensiesector te benutten.

Alle ruimtevaartactiviteiten van de EU komen onder een en dezelfde verordening te vallen. Het gaat om de volgende activiteiten:

• - 

  Satellietnavigatiesystemen, met een budget van 9,7 miljard euro:

  • - 

    Galileo, het eigen wereldwijde satellietnavigatiesysteem van Europa, biedt preciezere en meer betrouwbare positie- en tijdsbepaling voor zelfrijdende en geconnecteerde auto's, de spoorwegen, de luchtvaart en andere sectoren. De diensten van Galileo zullen geleidelijk nog beter worden naarmate er meer satellieten en diensten (bijv. extra accurate diensten) bijkomen.

  • - 

    De European Geostationary Navigation Overlay Service (Egnos) verstrekt extra betrouwbare ("safety of life") navigatiediensten aan gebruikers in de luchtvaart, op zee en op het land in bijna heel Europa. Met "safety of life" wordt bedoeld dat de informatie zo nauwkeurig is dat bijvoorbeeld een vliegtuig er veilig door kan landen. Alle diensten van Egnos zijn al volledig operationeel en het aantal gebruikers groeit gestaag (inmiddels gebruiken al 350 luchthavens het systeem). Het systeem moet wel voortdurend worden onderhouden en zal ook worden verbeterd om nog hoogwaardigere informatie te kunnen geven.

• - 

  Aardobservatie, met een budget van 5,8 miljard euro:

  • - 

    Copernicus, een belangrijke leverancier van aardobservatiegegevens op wereldniveau, helpt al bij het redden van levens op zee, verbetert onze reactie op natuurrampen zoals aardbevingen, orkanen, bosbranden en overstromingen, en laat landbouwers toe hun gewassen beter te beheren. Copernicus is actief op zes gebieden: landmonitoring, monitoring op zee, monitoring van de atmosfeer, klimaatverandering, rampenbestrijding en veiligheid. Tussen 2021 en 2027 zal Copernicus het dienstenpakket uitbreiden om tegemoet te komen aan nieuwe behoeften, met emissiemonitoring voor CO2 en andere broeikasgassen, landmonitoring voor de landbouw, observatie van de poolgebieden, en bewakingsdiensten zoals de snelle opsporing van kleine vaartuigen voor grens- en zeebewaking, tegen smokkel of voor de internationale samenwerking van de EU.

• - 

  Nieuwe veiligheidscomponenten met een budget van 500 miljoen euro:

  • - 

    Het nieuwe initiatief Governmental Satellite Communication (GOVSATCOM) geeft EU-landen en veiligheidsdiensten in de EU gegarandeerde toegang tot veilige satellietverbindingen.

  • - 

    Het initiatief Space Situational Awareness (SSA) werkt aan de duurzaamheid en veiligheid van de ruimtevaart op lange termijn, door bescherming te bieden tegen gevaren in de ruimte. Een proefproject voor ruimtebewaking en monitoring van objecten moet ruimtebotsingen en ongecontroleerde terugkeer van voorwerpen in de atmosfeer beter en zelfstandiger kunnen voorkomen. Verder wordt er gewerkt aan ruimtegevaren (ruimteweer, kometen en asteroïden) die kritieke infrastructuur bedreigen.

Wanneer krijgen we de eerste praktische resultaten van het EU-ruimtevaartbeleid?

Die zijn er nu al! Hier zijn een paar voorbeelden van situaties waarin het Europees ruimtevaartbeleid nu al zijn nut bewijst:

• - 

  Reactie op natuurrampen: In 2017 konden reddingsteams profiteren van de met behulp van Copernicus gemaakte kaarten van de omvang en ernst van de schade door o.a. bosbranden (Italië, Spanje, Griekenland en Portugal), aardbevingen (Mexico), orkanen (de landen op de routes van Harvey, Irma en Maria) en overstromingen (Ierland en Duitsland).

• - 

  Levens redden op zee: Copernicus helpt ook het Europees grens- en kustwachtagentschap bij hun optreden in het Middellandse Zeegebied om onveilige vaartuigen en mensen in nood op te sporen. Galileo kan dan weer worden gebruikt op alle koopvaardijschepen over de hele wereld, wat het navigeren nauwkeuriger en veiliger maakt.

• - 

  Opsporing en redding: Galileo kan sinds kort ook personen met een noodbaken in minder dan 10 minuten lokaliseren op zee, in de bergen, in de woestijn of in de stad.

• - 

  Monitoring van olievlekken: Het Europees Agentschap voor maritieme veiligheid (EMSA) gebruikt Copernicusgegevens voor de monitoring van olievlekken en vaartuigen.

• - 

  Landingen van vliegtuigen: Inmiddels gebruiken al 350 luchthavens in bijna alle EU-landen Egnos om vliegtuigen in slecht weer te laten landen. Zo voorkomen ze veel vertragingen en omleidingen.

• - 

  Verkeersveiligheid: Sinds april 2018 wordt Galileo ingebouwd in elk nieuw model auto dat in Europa op de markt komt, ter ondersteuning van eCall, het systeem dat bij zware aanrijdingen automatisch de hulpdiensten belt. Vanaf 2019 wordt het ook ingebouwd in de tachograaf van elke vrachtwagen om te rij- en rusttijden te handhaven en het verkeer veiliger te maken.

• - 

  Landbouw: Zo'n 80% van de boeren die satellietnavigatie inzetten voor precisielandbouw, gebruiken hiervoor Egnos. Copernicusgegevens worden gebruikt voor gewascontrole en opbrengstramingen.

• - 

  Bescherming van satellieten: In mei 2018 waren er al 111 satellieten ingeschreven voor ruimtebewaking en monitoring (SST) om botsingen te voorkomen.

Is Galileo al volledig operationeel?

Het navigatiesysteem Galileo is al operationeel en levert zeer nauwkeurige en betrouwbare informatie op het gebied van positie- en tijdsbepaling. Met 22 satellieten in een baan om de aarde, met operationele infrastructuur op de grond en na uitgebreide tests zijn de "initiële diensten" van Galileo in december 2016 van start gegaan. Iedereen die beschikt over een apparaat dat geschikt is voor Galileo, kan de signalen gebruiken voor plaatsbepaling, navigatie en tijdsbepaling. De initiële diensten van Galileo zijn gebaseerd op zeer accurate signalen, al zullen die aanvankelijk niet continu beschikbaar zijn. In de beginfase zal Galileo daarom worden gebruikt in combinatie met andere navigatiesystemen, zoals GPS. De komende jaren wordt het systeem uitgebreid met nieuwe satellieten, zodat de wereldwijde beschikbaarheid van Galileo geleidelijk aan zal verbeteren. De volgende vier satellieten zullen volgens de planning op 25 juli worden gelanceerd van de Europese lanceerbasis in Kourou in Frans-Guyana. Het complete systeem zal naar verwachting volledig operationeel zijn in 2020. Meer informatie over de nauwkeurigheid en beschikbaarheid van Galileo-diensten staat op de website van het Europees GNSS-dienstencentrum.

Wat is de publiek gereguleerde dienst van Galileo?

Galileo levert verschillende diensten, en één ervan is een versleutelde "publiek gereguleerde dienst" (PRS) voor vertrouwelijke toepassingen, onder andere op militair gebied. Die garandeert een continue dienstverlening, zelfs onder uiterst moeilijke omstandigheden. De PRS-dienst is bestemd voor overheidsinstanties zoals de civiele bescherming, diensten voor humanitaire hulpverlening, douane, politie en, als lidstaten daarom verzoeken, defensie. De dienst is bijzonder robuust, volledig versleuteld en met name gericht op nationale nood- of crisissituaties, bijvoorbeeld bij een terroristische aanslag. De publiek gereguleerde dienst is in december 2016 van start gegaan. Door de lopende uitbouw van het netwerk van Galileo-satellieten en stations op aarde zal de dienstverlening steeds beter worden.

Is Copernicus al volledig operationeel?

Alle Copernicusdiensten zijn al operationeel dankzij de zeven Sentinel-satellieten van Copernicus, en bijdragen van andere overheids- en particuliere partners. Copernicus is al de op twee na grootste leverancier van aardobservatiegegevens ter wereld.

Copernicusgegevens - die gratis, compleet en openbaar zijn - worden al door duizenden overheidsmedewerkers, onderzoekers, wetenschappers, mkb-ers en start-ups gebruikt voor producten en diensten op basis van satelliettechnologie. De activiteiten van de betrokken bedrijven leveren hooggekwalificeerde banen op in Europa.

De zevende satelliet is met succes gelanceerd op 25 april 2018. Tegen 2021 zullen er nog meer satellieten worden gelanceerd.

Waarom moet de EU investeren in SSA en GOVSATCOMM?

SSA en GOVSATCOM zijn belangrijk voor de duurzaamheid en veiligheid van de Europese ruimtevaart.

Ruimtevaartafval ("ruimteschroot") dat in een baan rond de aarde zweeft, kan satellieten beschadigen en zelfs onbruikbaar maken. Het gaat inmiddels om naar schatting 780.000 stukken ruimteschroot van meer dan een centimeter groot. Het initiatief voor ruimtebewaking in het kader van SSA moet met behulp van sensoren (telescopen, radars, lasers) allerlei voorwerpen in de ruimte volgen en bepalen hoe groot het risico is dat ze met elkaar botsen of weer op aarde terecht komen. Satellietbeheerders en de civiele bescherming krijgen de nodige informatie om hun satellieten te beschermen. Andere risico's in de ruimte, zoals extreme ruimteweersomstandigheden onder invloed van de zon, asteroïden of kometen (aardscheerders of Near Earth Objects, NEO) kunnen kritieke infrastructuur beschadigen en dus gevolgen hebben voor ons dagelijks leven. Het ruimtevaartprogramma stelt nieuwe aanvullende activiteiten voor om die gebeurtenissen in de gaten te houden en uiteindelijk te zorgen voor een zelfstandige Europese kritieke capaciteit.

GOVSATCOM is ontworpen om te zorgen voor een autonome Europese dienst voor beveiligde satellietcommunicatie door de capaciteit van de diverse lidstaten te bundelen. De satellietcommunicatiediensten van GOVSATCOM geven de overheid veel meer mogelijkheden:

• - 

  Op nationaal niveau ondersteunen zij veiligheidsinstanties zoals grenswachten, politie, de maritieme gemeenschap, de civiele bescherming en bewakers van kritieke infrastructuur.

• - 

  Op EU-niveau zijn de belangrijkste gebruikers EU-agentschappen zoals het Europees grens- en kustwachtagentschap (Frontex), het Europees Agentschap voor maritieme veiligheid (EMSA), het Europees Defensieagentschap (EDA) en het Europees Bureau voor visserijcontrole (EFCA), naast wereldwijde humanitaire missies. Ook de capaciteit van diensten voor civiel en militair crisisbeheer in de EU wordt groter. Zowel nationale diplomatieke diensten als de Europese Dienst voor extern optreden kunnen veiliger communiceren met onze ambassades en delegaties over de hele wereld.

Wie is verantwoordelijk voor het Europees ruimtevaartprogramma?

De EU is de enige financier, eigenaar en beheerder van Copernicus, Galileo en Egnos. De Europese Commissie beheert het ruimteprogramma van de EU en heeft de algehele verantwoordelijkheid voor de uitvoering ervan, ook op veiligheidsgebied. Ze bepaalt de prioriteiten en de ontwikkeling op lange termijn van het programma en ziet toe op de uitvoering.

De Commissie heeft de ontwikkeling en uitrol van de ruimtevaartinfrastructuur gedelegeerd aan het Europees Ruimteagentschap (ESA), een internationale organisatie voor ruimtevaartonderzoek, -ontwikkeling en -verkenning. ESA is verantwoordelijk voor de uitrol van de Galileo-infrastructuur, terwijl het EU-agentschap in Praag (Agentschap van het Europees wereldwijd satellietnavigatiesysteem, GSA) verantwoordelijk is voor de marketing van Galileo. ESA beheert ook een deel van de Copernicus-missies, terwijl sommige Copernicussatellieten beheerd worden door de Europese Organisatie voor de exploitatie van meteorologische satellieten (Eumetsat) en Copernicusdiensten gedelegeerd zijn aan het Europees Milieuagentschap (EMA), het Europees Agentschap voor maritieme veiligheid (EMSA), het Europees grens- en kustwachtagentschap (Frontex), het Europees Centrum voor weersvoorspellingen op middellange termijn (ECMWF), Mercator Ocean, het satellietcentrum van de EU en het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek van de Commissie.

Het nieuwe Europese ruimtevaartprogramma stelt gestroomlijnde en eenvoudigere manieren van samenwerking tussen alle institutionele actoren voor, zonder dat de verdeling van verantwoordelijkheden van alle betrokken actoren wezenlijk gewijzigd wordt. Alle bestaande ruimtevaartactiviteiten worden ondergebracht in een enkel EU-ruimtevaartprogramma met verschillende componenten. De drie belangrijkste actoren — de Europese Commissie, het Europees Ruimteagentschap (ESA) en het toekomstige EU-agentschap voor het ruimtevaartprogramma (momenteel het Agentschap van het Europees wereldwijd satellietnavigatiesysteem, GSA) — krijgen elk een duidelijk omschreven rol.

De Commissie zal voor het programma de verschillende componenten coördineren en controleren, de overkoepelende doelstellingen (begroting, veiligheid en tijdschema) en de ontwikkeling op lange termijn bepalen, alsmede de nodige regelgeving vaststellen.

Het ESA blijft met zijn unieke expertise als belangrijkste partner verantwoordelijk voor:

• - 

  Copernicus: ontwikkeling, ontwerp, opbouw en exploitatie van de Copernicusinfrastructuur in de ruimte;

• - 

  Galileo en Egnos: uitbouw van de systemen, ontwikkeling van het grondsegment en opzet en ontwikkeling van de satellieten;

• - 

  alle onderdelen van het ruimtevaartprogramma die onderzoek en ontwikkeling op zijn expertisegebied impliceren.

Het EU-agentschap voor het ruimtevaartprogramma wordt verantwoordelijk voor:

• - 

  Galileo/Egnos: operationeel beheer en onderhoud op de grond; communicatie, promotie en marketing;

• - 

  veiligheidsaccreditatie door de Raad voor veiligheidsaccreditatie (SAB) voor alle componenten van het ruimtevaartprogramma;

• - 

  eventueel de marktontwikkeling en coördinatie van de gebruikers voor alle onderdelen van het programma.

Zijn de ruimtevaartgegevens gratis beschikbaar? Waar kan ik ze vinden?

Copernicus geeft volledig, gratis en open toegang tot alle gegevens en diensten via de Copernicuswebsite en speciale datahubs. Het aantal Copernicusgebruikers is spectaculair toegenomen: in 2015 waren er nog maar 7870 gebruikers geregistreerd, nu zijn het er al meer dan 150.000. Vanaf juni 2018 kunnen alle Copernicusgebruikers (particulieren, overheden en bedrijven) dankzij de nieuwe Data and Information Access Services (DIAS) gegevens rechtstreeks verwerken in de cloud, hun diensten daarop baseren en hun applicaties en aanbod met die data innoveren. Gebruikers mogen de gegevens ook voor commerciële doeleinden opslaan en verwerken. DIAS is vooral bedoeld om dure en overbodige downloads te voorkomen en gebruikersgemeenschappen op te bouwen.

Zowel Galileo als Egnos leveren signalen die erg nuttig zijn voor de Europese burger. Het signaal van Galileo is gratis en kan door iedereen worden gebruikt voor positiebepaling, navigatie en tijdsbepaling. De dienst kan onder andere worden gebruikt door smartphones of autonavigatiesystemen met Galileo-compatibele chipsets. Ook het signaal van Egnos is gratis en kan onder andere worden gebruikt voor vliegtuiglandingen of precisielandbouw.

Worden de ruimtevaartactiviteiten van de EU ook door bedrijven gebruikt?

De toepassing van Galileo is een groot succes (zie ook factsheet). Momenteel is 95% van de wereldwijd geproduceerde chipsets geschikt voor Galileo. Deze worden vooral gebruikt in auto's, consumentenelektronica en telecomapparatuur, en bij landbouwtoepassingen en monitoring. Alle recente modellen van de belangrijkste smartphonemerken ondersteunen Galileo. In de landbouw gebruiken hebben bijna vier op de vijf boeren baat bij de grotere nauwkeurigheid van de Egnos-satellietnavigatie voor precisielandbouw.

Ook Copernicusgegevens worden voor veel producten en diensten gebruikt. Een paar voorbeelden:

• - 

  Visserij: het Asimuth-project helpt vis- en mosselkwekers om hun oogstschema's te optimaliseren en de verliezen door algenbloei met ten minste 12,5% te verminderen.

• - 

  Gezondheidszorg: HappySun is een app die helpt zonnebrand te voorkomen door de UV-straling te voorspellen en gebruikers op basis van hun locatie en huidtype persoonlijk advies te geven.

• - 

  Wijnbouw: Terranis heeft een app ontwikkeld die wijnbouwers in de weken voor de oogst nuttige informatie geeft om de kweekmethode bij te sturen.

Welke maatregelen zijn er gepland om de Europese ruimtevaartsector te bevorderen?

De Commissie blijft het gebruik door consumenten en bedrijven aanmoedigen en tegelijkertijd de vraag- en aanbodzijde van innovatie in de ruimtevaartsector stimuleren. De EU zal zorgen dat risicokapitaal voor start-ups met groeipotentieel in de ruimtevaart toegankelijker wordt, en onderzoeken of er een Europees ruimtevaartkapitaalfonds kan komen in het kader van InvestEU. De Commissie maakt het makkelijker om partnerschappen voor ruimtevaartinnovatie op te zetten en vervolgens innovatieve producten, diensten en infrastructuur aan te kopen.

Bovendien zal het programma via onderwijs en opleiding de nodige vaardigheden voor de ruimtevaartsector verbeteren, en horizontale maatregelen nemen tegen obstakels voor innovatie. Zo kan de EU test- en productiefaciliteiten beschikbaar stellen aan start-ups, of certificering en normalisering bevorderen. Een bedrijfs- en innovatievriendelijk ecosysteem zal eveneens worden ondersteund op Europees, regionaal en nationaal niveau door ruimtevaarthubs waar de ruimtevaart-, digitale en gebruikerssectoren bijeen worden gebracht.

Bij deze maatregelen wordt gestreefd naar synergieën met ruimtevaartonderzoek dat wordt gefinancierd in het kader van Horizon Europa.

Hoe ondersteunt de EU de ontwikkeling van Europese draagraketten?

Zoals aangekondigd in de ruimtevaartstrategie voor Europa zal de Commissie, voortbouwend op wat in de lopende begrotingsperiode al is ontwikkeld, als slimme consument op zoek gaan naar betrouwbare en kosteneffectieve lanceerfaciliteiten voor alle EU-programma's samen.

Het is van cruciaal belang dat Europa blijft beschikken over moderne, efficiënte en flexibele lanceerfaciliteiten. In aanvulling op de maatregelen van de lidstaten en ESA zal de Commissie nagaan hoe zij dergelijke faciliteiten binnen haar bevoegdheden kan ondersteunen, met name wanneer het gaat om de aanpassing van de grondinfrastructuur.

In de toekomst zal de bestaande vloot geleidelijk worden vervangen door Ariane 6- en Vega C-raketten, waardoor de kosten van lanceringen aanzienlijk omlaag kunnen.

De EU blijft ook onderzoek en innovatie ondersteunen, met name om te garanderen dat Europa snel en anticiperend kan inspelen op grensverleggende ontwikkelingen, zoals goedkope lanceerfaciliteiten voor kleine satellieten, geavanceerde productieprocessen, baanbrekende concepten zoals onderhoud "in orbit", recyclage, en kleine draagraketten. De Commissie heeft, in het kader van de Europese Innovatieraad onder Horizon 2020 al een aanmoedigingsprijs van 10 miljoen euro uitgeloofd voor een "low-cost" ruimtelancering. Het is de uitdaging om een commercieel levensvatbare oplossing voor betaalbare lanceringen van lichte satellieten te ontwikkelen, en Europa minder afhankelijk te maken van technologie van buiten de EU.

Meer informatie:

Het nieuwe EU-ruimtevaartprogramma: Persbericht

Juridische teksten en factsheets:

• - 

  Voorstel voor een verordening

• - 

  Effectbeoordeling

• - 

  Samenvatting

• - 

  Factsheet: Ruimtevaartbeleid en activiteiten na 2020

Ruimtestrategie voor Europa

Meer informatie over de EU-begroting voor de toekomst.

MEMO/18/4023