Polen drijft af naar soevereine democratie

Malgorzata Bos-Karczewska is econoom, publicist en hoofdredacteur van de website Polonia.nl 

Polen is een groot, soeverein land in het hart van Europa - dat is zelfbeeld van de huidige regering van Polen. Het land ondergaat aanvallen van de Europese Commissie i. “De Poolse regering zal nooit voor een ultimatum zwichten, het zal alleen zwichten voor de wil van de Poolse burgers” - zei premier Beata Szydło i onlangs in het parlement. In haar speech viel de term ‘soeverein Polen’ 26 keer. Wat er gebeurt in Polen is een waarschuwing voor West-Europa als conservatieve nationalisten aan de macht komen.

Sinds acht maanden koerst Polen onder PiS (Recht en Rechtvaardigheid) aan op een grondige hervorming van de staat richting een ‘soevereine democratie’ (een begrip gelanceerd door Poetin). Nationale zelfbeschikking (soevereiniteit), een natie en een sterke staat zijn de ideologische pijlers van de PiS.

Deze partij vertolkt naar eigen zeggen de wil van het volk, schudt het westerse liberale model af om een homogene katholieke natiestaat te stichten, de Vierde Republiek Polen. De machtsovername luidt het einde in van het neoliberaal economische beleid; dit maakt plaats voor economisch populisme en staatsdirigisme (o.a. het invloed van het buitenlandse kapitaal moet beperkt worden). Liberale elites, graaiers en buitenlandse multinationals moeten bloeden.

Wie tegen is, wordt weggezet als vijand of landverrader en verliest simpelweg zijn baan, zoals al honderden journalisten, ambtenaren en bestuurders is overgekomen. De kritische noten van buiten af worden weggewuifd als inmenging in interne aangelegenheden.

De nationalistisch conservatieve PiS is oppermachtig dankzij de meerderheid in het parlement. Het parlement is een PiS stemmachine geworden. De revolutie gaat sluipenderwijs door via wetgeving en het plaatsen van eigen mensen op belangrijke posten in ministeries, media, instituties, staatsbedrijven, leger, politie en rechterlijke macht.

Geen firewall

De opmars van PiS stuit niet op een firewall. “We gaan geen stap terug maken”, “Poland is rising from the knees” herhaalt de leider van PiS, Jarosław Kaczyński met regelmaat.

PiS bespeelt handig gevoelens van rancune en wrok bij boze en achtergestelde Polen en wekt ook nieuwe angsten op: het gevaar van islamisering van West Europa, wat bij de katholieke Polen goed valt. Zo wil mende eigen identiteit behouden en versterken.

De verdeelde parlementaire oppositie weet zich geen raad en is machteloos. De massale betogingen van KOD, het burgercomité ter verdediging van democratie, laten zien dat veel Polen uit de middenklasse zich verzetten. Toch heeft PiS 38% van de Polen achter zich, als we de opiniepeilingen mogen geloven.

Kaczyński zinspeelt op aanpassing van de kieswet om de volgende verkiezingen over 3,5 jaar te winnen en stuurt aan op vervroegde gemeentelijke verkiezingen om macht aan de basis te verkrijgen.

Zorgelijk is de vorming van paramilitaire vrijwilligers brigades. Ze zijn bedoeld voor het geval van een Russische aanval, maar deze zelfbenoemde patriotten kunnen ook voor iets anders ingezet worden, vreest men in Polen.

Aanval van Brussel

De Europese Commissie i is begonnen met een rechtsstaatprocedure tegen Polen. Na ruim vier maanden van intensieve, maar vruchteloze gesprekken is de Europese Commissie gekomen met een formele, kritische 'opinie' over de onafhankelijkheid van het Constitutionele Hof. In Warschau werd deze als 'eenzijdige opinie met een verwrongen beeld' bestempeld. De Poolse regering ziet het als een aanval. Een inhoudelijke blijft tot nu toe uit. 

Wel wordt Nederland als een EU-lidstaat zonder een Constitutionele Hof als kroonargument gebruikt om aan te tonen dat een rechtsstaat niet per se een dergelijke Hof hoeft te hebben. Dat de rechtsstaat burgers bescherming biedt tegen de willekeur van de macht, daarover geen woord vanuit Warschau.

Alles wordt omgedraaid. “Vandaag, heeft Polen geen probleem met zijn reputatie en het gezag, maar de Europese Commissie wel” – aldus premier Szydło. Niet Polen ondermijnt de Europese integratie, maar sommigen binnen de Europese Commissie die uit zijn op het uit elkaar vallen van de Europese Unie, stelde ze in het parlement.

De politieke druk van de Europese Commissie, die hamert op de rule of law, maakt geen indruk. Kaczyński weet dat het niet tot sancties op grond van art. 7 (nucleaire optie) zal komen; het Hongarije van Orban zal daarover een veto uitspreken.

De Europese Commissie wordt als een vijandige institutie afgeschilderd, die zich zonder politieke legitimiteit bemoeit met democratisch genomen beslissingen in een soeverein land. En zelfs onrechtmatig handelt. De rechtsstaatprocedure is niet verankerd in het Verdrag van Lissabon i, zo wordt beweert. Kaczyński dreigt zelfs een klacht bij het Hof van Justitie in te dienen.

Ook de Raad van Europa i deugt niet met haar kritische rapport over de bescherming van mensenrechten van Poolse burgers.

Unie van Islam

“Het is de volgende fase van de intimidatie van Polen door de Unie van Islam en Mehmet Ali Abu Timmermans, zogenoemd de Nederlander. Kennen ze de geschiedenis niet?"- schreef prof. Krystyna Pawłowicz, bekend van krasse uitspraken op Facebook. Dit soort uitspraken maakt een indruk op vele Polen. Het katholiek Polen wil baken zijn tegen islamisering van West-Europa en is tegen opname van vluchtelingen.

Dit soort uitlatingen, vergelijkbaar met de kwalificatie “nep parlement” van Geert Wilders, krijgen geen reprimande van de regering, Pawłowicz is PiS parlementariër. De ideologie van PiS staat haaks op Europese integratie als politiek project met als fundamenten gedeelde soevereiniteit, supranationale autoriteit, compromissen tussen verschillende belangen en wederzijdse tolerantie.

Het schoppen tegen Duitsland en de Europese Commissie is bon ton. Maar Polexit is niet aan de orde, omwille van veiligheid en EU-geld. Van marginalisering van Polen in de EU ligt PiS niet wakker. Een zwakke Unie is in het belang van PiS. ‘Brexit’ en een overwinning van Trump in de VS pakken slecht uit voor de democratie in Polen. De externe druk op de PiS-regering valt dan weg waardoor PiS de vrije hand krijgt.