Met scenario-oefeningen nadenken over EU-beleid

Hoe zorgt Nederland als EU-voorzitter dat informele ministeriële bijeenkomsten resultaat opleveren? Door de agenda op innovatieve manieren te benaderen. Zo ontstaat ruimte voor nieuwe invalshoeken. Ook op het gebied van het Europese Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB), tijdens bijeenkomsten die Nederland niet eens zelf leidt.

De Europese Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) heeft een bijzondere constructie. Nederland bepaalt als roulerend EU-voorzitter in deze Raad niet de agenda en zit de vergadering ook niet voor. Dat doet de Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, Federica Mogherini. Tijdens de informele bijeenkomst van de Raad, Gymnich (vernoemd naar het Duitse kasteel waar de bijeenkomst in 1974 voor het eerst werd gehouden), treedt de roulerend voorzitter wel op als gastheer.

Scheepvaartmuseum

Op 5 februari ontving minister Koenders dan ook zijn vakcollega’s in het Scheepvaartmuseum. Martijn Adelaar en Heleen Baartmans van het Ministerie van Buitenlandse Zaken hoorden bij het team dat deze Gymnich achter de schermen voorbereidde.

Filmfragmenten

Op het programma stond een gezamenlijke lunch van de ministers van Defensie en die van Buitenlandse Zaken, maar ook een scenario-oefening op basis van een fictief script.

‘De ministers kregen drie filmfragmenten te zien over een zich ontwikkelende crisis in een niet-bestaand land’, vertelt Martijn. ‘Na de parlementsverkiezingen raakten verschillende partijen met elkaar in conflict en streden op gewelddadige wijze om de macht. De situatie verslechterde en beïnvloedde op verschillende manieren de belangen van de EU. Bijvoorbeeld door een groeiende migratiestroom richting Europa, door aanvallen op Europese bedrijven die in het land gevestigd zijn en door de dreiging van terrorisme.’

‘Na elk filmfragment kregen de ministers een aantal stellingen voorgeschoteld. De deelnemers gingen met elkaar in discussie over hoe de EU het beste met de situatie kan omgaan. Welke instrumenten zetten we in? Op welke termijn? Sturen we militairen of kiezen we voor een diplomatieke oplossing?’

Creatieve discussie

Het was weliswaar een fictief scenario, maar de instrumenten worden in de praktijk regelmatig toegepast. Met deze oefening wilde minister Koenders een open discussie met zijn collega’s op gang brengen. Iets anders dan de maandelijkse ministeriële Raden in Brussel, die vaak volgens vaste patronen verlopen.

Uit de comfortzone

Heleen zegt daarover: ‘Ook tijdens de Nuclear Security Summit (in 2014 in Den Haag) organiseerde Nederland een dergelijke oefening. Doel was om de ministers uit hun comfortzone te halen. Het kenmerkende van Gymnich is juist het informele karakter. Hier krijgen ze de kans-out-of-the-box en vrij te denken.’

‘We willen het “met-de-benen-op-tafel” idee achter Gymnich weer terugbrengen. Een moment om voorbij de waan van de dag te kijken. Het was interessant om te zien met welke maatregelen ze kwamen. Uiteindelijk waren ze het eens over een sterke rol voor de EU, maar over de invulling daarvan liepen de meningen uiteen.’

Positieve reacties

‘Naderhand waren de reacties van deelnemende ministers positief. Hoge Vertegenwoordiger Mogherini, als moderator betrokken bij de oefening en de voorbereiding, refereerde er tijdens een reguliere RBZ naderhand nog aan.’