Nationale Ombudsman: transparantie is nodig om macht te corrigeren

DEN HAAG (PDC i) - Om het vertrouwen van de samenleving in de overheid te behouden is openbaarheid cruciaal. Dat zei de Nationale Ombudsman i, Alex Brenninkmeijer i, in de Montesquieu Lezing, in het kader van de Zomerconferentie 2013. Zijn verhaal werd ingeleid door Piet Hein Donner i, vicepresident i van de Raad van State i.

Volgens Brenninkmeijer speelt transparantie een belangrijke rol bij het verantwoord omgaan met macht. Niet alleen tegenover machtsmisbruik; ook bij normaal gebruik van macht in de rechtsstaat is er behoefte aan checks and balances. Hij maakt onderscheid tussen procedurele transparantie (over de procedure) en inhoudelijke transparantie (over het resultaat). In het eerste geval is er nog een verschil tussen openheid van de procedure zelf (in de openbaarheid of besloten) en transparantie hoe de procedure plaatsvindt. 

Openbaarheid van procedures moet in de moderne samenleving uitgangspunt zijn. Soms is er reden om daarvan af te wijken, en moet de procedure in beslotenheid plaatsvinden. Dat geldt bijvoorbeeld voor onderhandelingen bij de kabinetsformatie of de besluitvorming over rechterlijke uitspraken. Openheid zou daar schadelijk zijn. Maar ook in die gevallen moet er wel transparantie zijn over de gevolgde procedure en over het resultaat (inhoudelijke transparantie); in deze voorbeelden: het regeerakkoord en het openbare vonnis.

In een complexe samenleving worden besluiten genomen over onderwerpen die voor de doorsnee burger moeilijk te begrijpen zijn. Juist dan is openheid over de procedure en de uitkomst essentieel. De burger aanvaardt het resultaat dan eerder, in het vertrouwen dat de procedure open en eerlijk was en de uitkomst daarvan openbaar is. Dat vertrouwen is noodzakelijk om te bereiken dat de burger zich betrokken voelt bij de publieke zaak, aldus Brenninkmeijer.