Formeren zonder koningin nog niet overtuigend
Het nieuwe formeren is nog zeker niet volmaakt. Dat was de belangrijkste conclusie van het symposium over het nieuwe formeren, georganiseerd door het Montesquieu Instituut en haar partners op 17 december 2012. Bovendien vroeg MI-onderzoeksdirecteur Arco Timmermans i zich af of het kabinet-Rutte II de volle vier jaar wel uit zal zitten. Behalve Timmermans gaven ook de hoogleraren Carla van Baalen i en Aalt-Willem Heringa i hun visie. Parlementair journalist Max van Weezel leidde het symposium.
Carla van Baalen, hoogleraar parlementaire geschiedenis in Nijmegen, trapte het symposium af. Haar waren drie dingen opgevallen: de parlementarisering, de oligarchisering en en de politisering van de kabinetsformatie. De Tweede Kamer heeft in het formatieproces vanaf het begin tot het einde het voortouw genomen waarmee de voltooiing van de parlementarisering een feit is. Alleen Rutte i, Blok i, Samsom i, Dijsselbloem i en de informateurs Bos i en Kamp i zaten aan de onderhandelingstafel en daarmee kan, gechargeerd, gesproken worden van oligarchiering. Tenslotte is door de eliminatie van andere factoren in het proces, zoals het staatshoofd en de vice-president van de Raad van State i, sprake van politisering. Het nieuwe formeren moest volgens initiatiefnemers Boris van der Ham i en Gerard Schouw i meer transparantie en democratie brengen, maar Van Baalen vroeg zich af of dit doel wel echt bereikt is.
Aalt-Willem Heringa, hoogleraar vergelijkend constitutioneel recht in Maastricht, stelde dat het één van de belangrijkste taken van een nieuw kabinet is om vertrouwen te winnen. Dat is na afloop van de formatie niet gelukt. Er ontstond meteen onduidelijkheid en de coalitiepartners VVD en PvdA moesten meteen al problemen oplossen. Het snelle formeren is wellicht effectief geweest, maar het kan ook een tunnelvisie tot gevolg hebben. Heringa betwijfelt of er voldoende is geluisterd naar experts en 'de polder': 'als kabinet moet je je voelsprieten uitsteken naar de samenleving'.
MI-Onderzoeksdirecteur Arco Timmermans sprak over de coalitie van VVD en PvdA als 'een snelle amourette'. Het snelle formeren is misschien toch niet effectief. Timmermans keek naar de regeerakkoorden van de kabinetten vóór Rutte-II en maakte een 'lof der onzichtbare politiek'. Deze kabinetten kenden allen wederkerigheid, collegialiteit en een 'consensusdemocratie'. Zij waren in staat elkaar 'een zoen terug te geven'. Rutte-II heeft echter een 'morning-after' probleem, omdat alles al uitgeruild is. De ideologie van de beide partijen is verdwenen, in de coalitie bevindt zich geen derde partij die breuken kan lijmen en het nieuwe kabinet krijgt niet de kans om beslissingen te nemen over de zaken die ze hebben uitonderhandeld. Timmermans voorspelt daarom dat het kabinet niet vier jan kan aanblijven.
Onder vakkundige leiding van Max van Weezel kreeg de zaal na afloop gelegenheid om vragen te stellen. Onderwerpen als de positie van het staatshoofd, de mate van politisering en oligarchiering en het mandaat van de Eerste Kamer passeerden de revue. De conclusie: het formatieproces is snel en effectief verlopen, maar het is zeker nog niet volmaakt.