Europees milieubeleid kan giframp niet voorkomen
Gifslibrampen 1998 en 2000
Spanje:
Donana-ramp april 1998. Dambreuk in reservoir van een zinkmijn bij Aznalcollar, bij Sevilla. Vier a vijf miljoen kubieke meter gifslib met zware metalen stroomt in de rivier Guadiamar. De rivier stroomt door het Donana Nationaal Park. Schade: 3600 ha akkerland vernield, 30 ton vis gedood, herstel eco-systeem duurt jaren. Het opruimen van het slib duurt vier maanden, geschatte kosten: € 240 miljoen.
Roemenië:
Baia Mare, januari 2000. Dambreuk in bassin van goudmijn bij Baia Mare in noord-Roemenië. Zo'n 100.000 kubieke meter gifslib met hoge concentraties cyanide stroomt in de rivier Tisza en bereikt twee weken later de Donau. Schade: 20 ha akkerland verwoest, alle planten en dieren tot 40 km stroomafwaarts gedood, drinkwatervoorziening van 2,5 miljoen mensen verstoord, ecosysteem langs de Donau over ruim 1000 km aangetast, honderden tonnen vis en duizenden vogels dood.
Het hele dorp onder de rode modder, al je bezittingen in één klap weg, schrijnende brandwonden aan je benen, maar op papier was alles in orde. Op de keurige Brusselse burelen vraagt men zich vertwijfeld af wat er mis ging bij de ramp met het Hongaarse gifslib. Het kan elders zo weer gebeuren. Het failliet van een Europees milieubeleid zonder tanden.
'Er komt ineens een meter rood spul op je af! Je weet niet eens wat je moet denken, je schrikt je rot'. Ruim een week na de ramp op 4 oktober zijn de bewoners van Kolontar, een van de zwaarst getroffen dorpen in west-Hongarije, weer teruggekeerd. Ze krijgen het dringende advies om 24 uur per dag een masker te dragen. Het opgedroogde gifslib kan zich nu als stof via de lucht verspreiden.
Negen doden, 150 gewonden, verwoeste huizen, dode vissen en 40 vierkante kilometer onbruikbare grond. Het is het resultaat van de dambreuk in een slibreservoir bij de aluminiumfabriek in Ajka. De modder die zich razendsnel verspreidde, bevatte het bijtende natronloog.
Zelf inspecteren
Volgens de Hongaarse autoriteiten was aan alle Europese milieuregels voldaan. Inspecteurs hadden de dam rond het reservoir onlangs nog gecontroleerd en voor de opslag van het slib was een vergunning afgegeven.
Maar Europa is afhankelijk van de inspecties die de EU-landen i zelf uitvoeren en de gegevens die zij zelf aanleveren. Bas Eickhout i, Europarlementariër voor GroenLinks i, hekelt de tweeslachtige houding van de EU-lidstaten i. Ze eisen wel dat Europa regels maakt maar de controle op de naleving van die regels doen ze liever zelf. Op dat punt willen ze Brussel geen macht geven.
'We zien dat vaak misgaan. Het is nu vaak zo dat je een lokale inspecteur hebt. Die komt in een industrieproject dat voor de economie van de hele regio van groot belang is. Die inspecteur wordt onder grote druk gezet om af en toe een oogje dicht te knijpen. Daarvoor heb je juist een onafhankelijke inspectie nodig en dat betekent wel degelijk Europese inspectie.'
Gif of niet?
Ook de Europese regels deugen niet volgens Eickhout. Van lidstaten wordt geëist dat ze bij de behandeling en opslag van afval de 'Best Beschikbare Technieken' moeten toepassen. Maar juist voor de aluminiumindustrie zijn die technieken niet duidelijk omschreven.
Zo is het bijtende rode slib van de Hongaarse giframp volgens de huidige regels geen giftige stof. Er is dus ook geen Europees voorschrift om een dubbele damwand rond dit soort reservoirs aan te leggen. Voor ander giftig industrieel afval geldt dat wel.
Het is ook niet verplicht om het gifslib eerst onschadelijk te maken. En dat kan trouwens heel eenvoudig, weet geochemicus Olaf Schuiling. Als het slib gemengd wordt met CO2 blijft er soda over. Waarom dat niet gebeurt? 'Omdat mensen niet nadenken'.
gifsliblocaties aluminiumindustriefoto: RNW
140 potentiële rampplekken
In 1998 en 2000 vonden vergelijkbare milieurampen plaats bij mijnen in zuid-Spanje en Roemenië. Ook toen braken de dammen van opslagreservoirs met gifslib. Op dit moment telt Oost-Europa nog zo'n 140 ‘potential accident risk spots’, industrie-locaties die gelijksoortige rampen kunnen veroorzaken. Toch wil Philip Weller van de Internationale Commissie voor de Bescherming van de Donau nog niet spreken van een tikkende tijdbom.
'Ze vormen wel een tijdbom als ze niet goed worden beheerd en niet regelmatig worden geïnspecteerd. Bij sommige van deze fabrieken die inmiddels stil liggen, is het niet duidelijk meer wie de eigenaar is. En in die gevallen is het heel belangrijk dat de staat ingrijpt om te voorkomen dat daar dit soort rampen gebeuren.'
Aan de kosten hoeft het niet te liggen. Uit onderzoek van de Europese Commissie i blijkt dat de totale productiekosten maar 1 tot 3 procent stijgen als de bewerking en de opslag van mijnbouwafval wel op een verantwoorde manier gebeurt.
