Toespraak Neelie Kroes bij opening academisch jaar Erasmus Universiteit Rotterdam

Voorzitter van der Meer Mohr, rector Schmidt, dames en heren,

Tweeënvijftig jaar geleden zat ik waar jullie nu zitten.

Toen was de Erasmus Universiteit nog de Nederlandse Economische Hogeschool (NEH) en was Europa een verdeeld continent met een broze vrede. Welvaart was beperkt en op sociaal gebied leefden we in een conservatieve tijd.

Toen wij hier zaten te luisteren naar de hoogleraar die het academisch jaar opende, waren er in het eerste jaar van mijn afstudeerrichting honderden mannen en slechts vijf vrouwen (28 vrouwen in de hele universiteit).

Eerlijk gezegd herinner ik mij geen woord van wat de hoogleraar die middag zei. Om te vermijden dat het mij net zo vergaat, zal ik vandaag geen lezing houden. In plaats daarvan hoop ik dat jullie vandaag de zaal zullen verlaten met meer vragen dan antwoorden.

En ik hoop dat de Erasmus Universiteit je nieuwsgierigheid en vastberadenheid zal blijven aanwakkeren, want dat is het belangrijkste dat de universiteit je kan bijbrengen: een universitaire opleiding doe je niet primair om kennis op te doen, maar om een manier van denken te leren. Een fantastische universiteit als Erasmus leert je verder te kijken en "out-of-the-box" te denken - ze leert je je af te vragen "waarom"?

Als ik terugblik op mijn leven en mij afvraag hoe mij dit allemaal is kunnen overkomen, besef ik dat ik veel te danken heb aan hoe de Erasmus Universiteit mij heeft leren denken en nieuwsgierig te zijn. Door vragen te durven stellen en mogelijkheden te verkennen, heb ik de kansen gekregen en gegrepen om een fascinerend leven te leiden. Als mijn tijd aan de universiteit uitsluitend rond lezen, studeren en feestjes had gedraaid, was ik waarschijnlijk wetenschappelijk medewerker gebleven en na mijn huwelijk alleen huisvrouw geworden. Hoewel dat geen schande is, zou ik veel van de zaken die ik nu koester dan nooit hebben ontdekt. Denk aan alle ervaringen en mensen en uitdagingen die ik mijzelf zou hebben ontzegd als ik niet nieuwsgierig zou zijn geweest.

Stel in de college banken dus steeds de "waarom-vraag" en durf de status quo ter discussie te stellen. Misschien zullen je docenten en vrienden mij dat zeer kwalijk nemen! ... Misschien heb je mijn raad wel helemaal niet nodig. Jullie generatie bevindt zich in een bijzonder tijdsgewricht. Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid verkeren jongeren in een positie waarin zij de experts zijn in dingen die er echt toe doen - zoals technologie. Toen ik in 1958 aankwam aan de universiteit, zou ik mijn professoren niet veel hebben kunnen leren. Het kwam niet eens in me op en had het ook niet gedurfd. Tegenwoordig hebben jongere generaties complementaire vaardigheden zodat ze meer op voet van gelijkheid staan.

Bovendien zijn er ook nauwelijks nog geografische grenzen. In mijn tijd zaten mijn concurrenten in hetzelfde leslokaal. Vandaag kunnen ze zich overal ter wereld bevinden, talent is een mondiaal fenomeen. Als je jezelf en je professoren niet dwingt om tot het uiterste te gaan, ga je een zware tijd tegemoet wanneer je aan het eind van je studies op zoek gaat naar een baan.

Welke richting gaat onze wereld uit?

De nieuwe dynamiek tussen de generaties en tussen geografische entiteiten is een teken van een veranderende en globaliserende wereld. Europa is niet meer het brandpunt van de aandacht van de wereld, maar jullie hebben tegenwoordig veel meer kansen dan ik en mijn studiegenoten hadden. Sommige van die kansen zijn er dankzij de Europese Unie. Daarop kom ik later terug.

Vandaag is de helft van jullie vrouw. Velen onder jullie zijn duizenden kilometers ver van Nederland opgegroeid. Jullie zijn een wereld van veelal vrede en welvaart gewend, met minder beperkingen in tijd en afstand.

Jullie zullen in jullie leven meer doen als individu dan elke groep mensen die voor jullie heeft geleefd. Maar deze kansen en keuzes brengen stress en uitdagingen met zich mee. Vandaag is alles minder voorspelbaar en de wereld is complexer.

Ik wil niet dramatisch klinken; misschien heeft elke generatie wel het recht om bepaalde zaken als vanzelfsprekend te beschouwen en te lachen om oudere mensen en hun waarschuwingen. Maar ik denk toch dat er een verschil is tussen jullie situatie en die van jullie ouders, om niet te spreken van mijn generatie.

Jullie ouders hebben de moeilijke jaren na de oorlog niet meegemaakt en ze zijn opgroeid voordat Europa te maken kreeg met echte economische (en politieke) concurrentie van landen als India, China en Brazilië. Maar net als ik worden jullie volwassen in een tijd waarin je het je niet kan veroorloven om wat dan ook als vanzelfsprekend te beschouwen.

Terwijl je naar mij zit te kijken, denk je waarschijnlijk: "ze is oud". Wel, met mijn 69 kom ik inderdaad in de buurt. Maar als jullie 69 zullen zijn, zal men jullie slechts als mensen van middelbare leeftijd beschouwen. Het aantal zestigplussers zal verdrievoudigen tegen de tijd dat jullie zestig worden! 100 miljoen gepensioneerden meer in Europa! Vergeleken bij die verandering in onze sociale structuur - om nog maar te zwijgen van klimaatverandering - zal de huidige crisis nietig lijken.

Er wachten ons gigantische en onvermijdelijke uitdagingen. Om die aan te gaan, zijn modellen voor gezondheidszorg nodig die nog moeten worden uitgevonden. Manieren om energie om te zetten die niemand zich kan voorstellen. Niveaus van digitale connectiviteit die nog nooit iemand heeft ervaren.

Hoewel we niet kunnen weten waar het leven ieder van ons als individu leiden zal, krijgt een ieder te maken met de effecten van deze ontwikkelingen. Jullie zullen dit voor ogen moeten houden bij het nemen van belangrijke beslissingen. Hierbij moeten we beseffen dat we veel meer met elkaar verbonden zijn dan vroeger, waardoor ook duurzame oplossingen steeds complexer zullen worden.

Ik ben optimistisch gestemd dat van alle jonge mensen júllie in staat zullen zijn om met zulke verantwoordelijkheden om te gaan. Wanneer ik denk aan mijn land, en wanneer ik mensen over de hele wereld vragen stel over Nederland, zijn er verschillende kwaliteiten die telkens opduiken. Eeuwenlang al kijkt Nederland met een naar buiten gerichte, ondernemende, nieuwsgierige blik naar de wereld. Wij zijn een innemend volk - we zijn recht voor z'n raap, maar we menen het goed. Als jullie deze Nederlandse mentaliteit weten te combineren met de zorgvuldige denktrant die je hier aan Erasmus zult leren, heb je alle kans van slagen.

Besef daarbij dat wat jij doet impact heeft op anderen en de wereld om je heen. En ik hoop dan ook dat je op je weg zo nu en dan zult stilstaan bij jouw bijdrage aan Europa en aan de Europese Unie, want de ontwikkelingen in Europees verband hebben vormgegeven aan de wereld zoals jullie die vandaag kennen. Wat daar (en dus ook hier) gebeurt, is niet vanzelfsprekend en heeft jullie input nodig.

Hoe ziet de toekomst van Europa eruit?

Als een Unie van 500 miljoen mensen en 27 vrije landen, gaat Europa een toekomst vol uitdagingen tegemoet. Wat betekent dat voor jou en voor ieder van ons?

Niemand van mijn studiegenoten in 1958 - toen de inkt van het eerste verdrag nog nauwelijks droog was - zou de groei en het succes van de EU voorspeld kunnen hebben: stabiele vrede en welvaart, zevenentwintig lidstaten, een gemeenschappelijke munt, een interne markt. Toch blijft de Europese Unie vergeleken met de grote mislukte ideologieën van de twintigste eeuw een relatief voorzichtig project met bescheiden bevoegdheden. Evenmin hebben wij reusachtige budgetten of een figuur met sterke uitvoerende bevoegdheden als de president van de VS. Dat is een goede zaak, want hierdoor genieten we van grote nationale en regionale diversiteit! Maar het maakt het niet gemakkelijker om een reeks economieën of denkpatronen om te vormen, want dat is wat we volgens mij moeten doen om de uitdagingen van de toekomst aan te pakken.

Misschien vragen sommigen van jullie zich daarom af wat de EU überhaupt voor zin heeft. Waarom heb ik de EU nodig als ik hersenen, een mobieltje, een diploma heb? Wat zal Europa ooit voor mij doen? (Vraag je dat eigenlijk ook van Nederland, of Rotterdam?)

Een verenigd Europa is er uiteindelijk om 27 landen beter te laten samenwerken in een veranderende wereld. Het draait erom samen de uitdagingen van de toekomst aan te pakken, omdat we hebben geleerd dat ieder land alleen niet meer in staat zal zijn om de veiligheid en welvaart te bieden aan zijn inwoners. De regeltjes die in Brussel worden ontwikkeld zijn daar maar een beperkt deel van.

De EU doet veel meer dan zorgen voor goedkoper telefoonverkeer en ons verlossen van visa voor reizen naar het buitenland! In 2008 en 2009 kreeg ik te maken met de bankensector en met de auto-industrie, om maar een paar bedrijfstakken te noemen die toen met mijn verantwoordelijkheden te maken hadden. Ik moest hen en de nationale regeringen in de hand houden om ons, belastingbetalers, te beschermen tegen staatssteun die tot oneerlijke concurrentie zou leiden. Ik kan je verzekeren dat we ons zonder de marktvoorschriften van de EU momenteel in een gigantische depressie zouden bevinden. Het had rampzalig kunnen aflopen als we ons niet hadden verzet tegen al degenen die ons wilden doen terug keren naar die slechte oude tijd van individuele landen die alleen maar voor zichzelf zorgen.

Europa heeft meer nodig dan EU-regels - we moeten samenwerken aan een nieuwe mentaliteit. Een van onze grootste problemen is dat we vaak achterom kijken of halt houden om op adem te komen. In deze eeuw roep je op die manier rampen over je af. China, India en Brazilië houden geen adempauzes. Zij nemen de leiding, en dat beangstigt veel mensen. Maar angst is geen oplossing voor die uitdaging - de enige echte oplossing is om slimme manieren te bedenken om het voortouw te nemen. En dan heb ik het niet over waanzinnige werktijden en het opgeven van levenskwaliteit - ik heb het over het aanboren van het potentieel van informatie- en communicatietechnologieën (ICT) en over een meer ondernemende kijk op het leven. Nu meer dan ooit heeft Europa behoefte aan een nieuwe mentaliteit; aan een verandering waarin jullie - de jongere generatie - met de dynamiek die jullie kunnen leveren, een cruciale rol te spelen hebben

Het nieuwe Europa moet meer kansen creëren voor ondernemers en een klimaat scheppen dat het nemen van verantwoorde risico's stimuleert. Het is mijn overtuiging dat er nooit iets waardevols is bereikt zonder een risico te nemen. Dat is niet hetzelfde als roekeloos te werk gaan, zoals sommige banken hebben gedaan in de aanloop naar de crisis. Ondernemers zetten hun eigen, niet andermans geld en reputatie op het spel. Zij starten bedrijven op en creëren onze nieuwe banen. Het zijn hun ideeën die ons leven beter maken. Daarom wil ik dat jullie met mij een beweging vormen die bouwt aan deze mentaliteit om het ondernemerschap dat in jullie steekt naar boven te halen. …

Wij bij de Europese Commissie moeten een brug vormen tussen de inwoners van Europa en onze gemeenschappelijke problemen. Daartoe hebben we een krachtige visie op de toekomst van Europa nodig. Als wij niet voor deze visie en deze brug zorgen, wie dan wel? Dat is de reden waarom ik elke dag aangrijp om de Digitale Agenda voor Europa uit te dragen, verder te ontwikkelen en te implementeren: zodat jullie generatie meer kansen heeft om een succesvolle samenleving te bouwen.

De digitale prehistorie achter ons laten

Waar gaat die visie nou over?

Tim Berners Lee noemt het internet een "fantastische massarevolutie". En dat is het ook. Mijn taak is het om de condities te helpen scheppen om die revolutie dienstbaar te maken aan de mens en het algemeen belang, wat niet vanzelfsprekend is.

In de eerste druk van de 'Wealth of Nations' uit 1776 heeft Adam Smith de voordelen van arbeidsverdeling en specialisatie geschilderd. Naast geweldige economische groei levert het voortschrijden van specialisatie en arbeidsverdeling ook fragmentatie op, waardoor de samenleving uiteen valt in onafzienbare schakels, knooppunten, die onderling niet meer communiceren. Hierdoor ontstaat het risico dat het algemeen belang en de rol van de mens hierbinnen uit het oog wordt verloren. ICT en in het bijzonder het internet kan deze verkokering en ontmenselijking versterken of juist doorbreken.

Wij moeten er daarom voor zorgen dat we technologie gebruiken om onze samenleving vooruit te helpen door de digitale revolutie te verankeren in de Europese waarden van vrijheid, openheid en solidariteit. We moeten voorkomen dat ICT de atomisering en ontmenselijking van de maatschappij versterkt en tegelijkertijd moeten we de kansen die ICT biedt optimaal benutten. Dat zijn de bruggen die we zullen slaan. Productiviteit verhogen, mensen en sectoren verbinden, de kwaliteit van het dagelijkse leven verhogen.

Denk hier eens over na:

• - 

  Door iedereen aan te sluiten op het internet kunnen we meer mensen bij de samenleving betrekken, vandaar mijn streven naar 'Iedere Europeaan Digitaal'.
• - 

  Door de noodzakelijke netwerken uit te rollen zullen we enkele miljoen banen creëren.
• - 

  We kunnen chronisch zieken en ouderen veel langer zelfstandig en waardig laten leven door beter gebruik te maken van ICT-toepassingen in de zorg zoals telemedicine.
• - 

  We kunnen onze ecologische voetafdruk verkleinen, en
• - 

  snoeien in de formulieren en wachtrijen waarmee je te maken krijgt bij contacten met de overheid.

Sterker nog - we hebben geen keuze. Omdat weinig mensen radicale wijzigingen willen met betrekking tot de AOW-leeftijd, belastingen of immigratie, moeten we elders zoeken naar manieren om onze grote uitdagingen op het gebied van milieu, concurrentiekracht en vergrijzing te financieren. Digitale technologie is de beste oplossing die ons rest.

Het is mijn (geweldig boeiende) taak om samen met duizenden partners de oplossingen te koppelen aan de problemen die in het verschiet liggen, en te zoeken naar de juiste maatschappelijke en economische inbedding. Mijn taak is het om Europa te wapenen voor de toekomst, en om de transitie mogelijk te maken door bruggen te slaan tussen gevestigde en nieuwe belangen.

Dit werk houdt in dat iedereen bewust gemaakt moet worden dat ICT een wezenlijk element zal worden in ons leven van alledag. Het gaat niet om geld pompen in een probleem - hoewel grotere investeringen in netwerken en risicovol onderzoek bijvoorbeeld zullen helpen. En het gaat er niet om in Brussel te beslissen dat we een Europese Silicon Valley moeten bouwen. De Digitale Agenda is een aanzet om een nieuwe cultuur op gang te brengen die zelf de omstandigheden schept voor onderzoek, innovatie en ondernemerschap. Wij geven slechts een aanzet -jullie zijn het antwoord.

Het antwoord ligt in de mensen die die grenzeloze, ondernemende, inclusieve en concurrerende mentaliteit delen.

Maar onderschat niet hoe moeilijk het is een mentaliteitswijziging teweeg te brengen. Tijdens mijn werk aan de handhaving van de mededingingsregels heb ik ervaren hoe moeilijk het is om Europa op te stuwen naar een mondiale leidersrol. Overal bots je op gevestigde belangen die zich verzetten tegen verandering.

Bovendien zijn we soms zelf onze grootste vijand, bijvoorbeeld wanneer een goedbedoeld systeem onbedoelde gevolgen heeft. Dat zie ik voortdurend in onze onderzoeksprogramma's. We maken klerken van onze gepromoveerden door te streven naar volledige controle en verantwoording. In plaats daarvan moeten we de cirkel van vertrouwen, openheid en experimenteerlust stimuleren die leidt tot grandioos onderzoek dat op zijn beurt leidt tot ondernemerschap. En we moeten beseffen dat een risico niet altijd wat oplevert en dat dat oké is, zolang we het risico maar nemen met onze ogen wijd open.

Conclusies

Daarom vraag ik of jullie met mij mee willen bouwen aan deze nieuwe mentaliteit. Zul jij de volgende Skype oprichten? Word jij Europees commissaris? Misschien concentreer jij je liever op je bijdrage aan je plaatselijke gemeenschap en op het stichten van een gezin.

Wat mij betreft zijn al die keuzes goede keuzes. Maar de boodschap die ik jullie wil meegeven is: wat je ook doet, probeer een verschil te maken.

Om een verschil te maken, zijn leiderschapskwaliteiten nodig. Ik heb de laatste jaren veel nagedacht over de eigenschappen van een goede leider - over welke soort mensen we nodig hebben om ons de weg te wijzen uit de crisis naar nieuwe vormen van vooruitgang. Voor mij is het duidelijk dat Europa mensen nodig heeft die ondogmatisch kunnen denken; mensen die oordeelkundig kunnen reageren op de hen omringende realiteit. Mensen die pragmatisch kunnen zijn en toch vasthouden aan een sterke visie.

Europa heeft mensen nodig die in staat zijn tot "verbindend leiderschap" - waarbij het verschil wordt gemaakt door volgers te betrekken bij de verandering, zodat jijzelf en de verandering meer worden dan een vluchtig fenomeen. Ik weet dat jullie dit nu al oppakken - dat is immers waar het om gaat bij sociale netwerksites als Hyves en Facebook en Twitter. Het zijn platforms - geen plafonds - net zoals de Digitale Agenda voor Europa een platform is: een platform waar miljoenen verschillende mensen en positieve acties elkaar ontmoeten.

Het zou niet in mij opkomen jou te vertellen hoe jij je leven moet leiden. Maar als er één ding is wat ik heb geleerd in de vijftig jaar sinds ik zat waar jullie vandaag zitten, is het dat het leven niet voorspelbaar is. Jij moet je leven leven en ervoor zorgen dat het jóuw leven is.

Dat is hoe je het verschil zult kunnen maken: door iets te doen wat je graag doet. En als je je passie hebt gevonden, laat dan geen kansen voorbij gaan omdat je denkt dat je er niet klaar voor bent. De kans grijpen is de enige manier om er klaar voor te raken.

Wie slaapt vangt geen vis!!

(ik weet niet of het een gezegde is maar het slaat de spijker op z'n kop)

Maak het leven uitdagend. En denk eraan dat er zaken in het leven zijn die jou overstijgen. Mensen hebben het over kansen krijgen, iedereen krijgt kansen in het leven, waar het om gaat is ze te zien, ze te herkennen en te grijpen, te weten wat je wilt en ervoor te gaan!

Jullie zijn de derde generatie in het nieuwe Europa: Europa 3.0. Jullie zullen het Europa bouwen dat zijn plaats krijgt in het tijdperk van de ware globalisering. Stefano Marzano (designdirecteur bij Philips) zegt het zo:

"We denken misschien dat wat we doen geen belang heeft, dat het slechts een druppeltje in de oceaan is, maar we mogen niet vergeten dat er zonder al de druppeltjes helemaal geen oceaan zou zijn."

En om af te sluiten met de woorden van Desiderius Erasmus:

Het geluk is met de stoutmoedigen

Moge jullie stoutmoedig zijn!