Toespraak van Eurocommissaris Neelie Kroes naar aanleiding van uitreiking Aletta Jacobs-prijs

Mevr. Neelie Kroes i

Lid van de Europese Commissie i verantwoordelijk voor ' Digital Agenda'

Vrouwen vinden hun weg: Onderwijs, onafhankelijkheid en flexibiliteit als bouwstenen voor een humanere wereld

Toespraak naar aanleiding van uitreiking Aletta Jacobs-prijs

Groningen, 8 maart 2010

Dames en Heren,

Toen mij gevraagd werd of ik bereid was de Aletta Jacobs-prijs in ontvangst te nemen, was ik met stomheid geslagen. En dat gebeurt niet vaak, gelooft u mij!

Met deze indrukwekkende vrouw in één adem te worden genoemd, is een opwindende ervaring. Je vraagt je af of je die eer wel verdient.

Als kind in een familie van 11 móest Aletta Jacobs wel boven het maaiveld uitsteken om een plaats voor zichzelf te veroveren.

Dokter Jacobs was een pionier. Niet alleen als artse, maar ook als journaliste, als vertaalster en als pleitbezorgster voor de belangen van de vrouw.

Maar anderzijds: is het wel zinvol me af te vragen of ik wel aanspraak mag maken op deze onderscheiding? Aletta zou dergelijke bedenkingen heel waarschijnlijk resoluut van de hand hebben gewezen. Zij zou een zo prestigieuze prijs in ontvangst hebben genomen en dit forum dankbaar hebben gebruikt om haar strijd voor een betere, humanere wereld voort te zetten. Precies dat ben ook ik in ieder geval ook vanavond van plan.

Evenmin als Aletta heb ik me ooit voorgenomen de wereld te veranderen. Maar mijn werk heeft anderen geholpen, en daar ben ik blij om. Als mijn werk een rolmodel van mij heeft gemaakt, dan neem ik daarvoor de verantwoordelijkheid op mij.

En dat doe ik met veel respect voor de vrouwen die mij zijn voorafgegaan. Het is onze plicht respect op te brengen voor de geschiedenis die vrouwen hebben geschreven.

De vraag of vrouwenrechten mensenrechten zijn, staat dankzij vrouwen als Aletta Jacobs niet meer ter discussie. Deze afdeling genderstudies ontleent haar bestaansrecht ten dele aan het werk dat vrouwen als Aletta Jacobs hebben geleverd, net zoals ik mijn politieke carrière voor een deel te danken heb aan Aletta Jacobs en haar medestandsters in de strijd voor het vrouwenkiesrecht.

Maar leven is niet alleen terugkijken. Leven is je weg vinden, stap voor stap voorwaarts, met een open blik. Het verleden kun je niet veranderen maar de toekomst wel.

Ons pad is tegenwoordig veel langer en afwisselender dan die van de generaties vóór ons. De tijdgenoten van dokter Jacobs hadden een gemiddelde levensverwachting van slechts 38 jaar. Wij meer dan het dubbele!

Maar net als zij, zijn wij het tegenover onszelf en alle vrouwen verplicht deze tijd goed te besteden.

Ik ben er zeker van dat weinigen onder u, zoals dokter Jacobs, op hun zesde al wisten wat zij met hun leven zouden doen. Ik kan u in elk geval toevertrouwen dat ik op die prille leeftijd geen flauw idee had dat ik ooit politicus of EUcommissaris zou zijn. De Europese Unie bestond toen nog niet eens.

Wat ik wel weet is dat ik van jongsafaan wilde weten waarom ik iets moet doen. Overigens probeer ik ook omgekeerd wanneer ik iemand iets vraag te doen daar ook de reden bij te geven.

Volgens mij zijn drie factoren bepalend om vrouwen een kans van slagen in het leven te geven:

• - 

  Onderwijs
• - 

  Onafhankelijkheid, en
• - 

  Flexibiliteit.

Onderwijs

Onderwijs komt voor mij bovenaan, omdat het de sleutel is die zoveel deuren opent. Geen betere garantie in het leven dan kennis. Generaties met degelijke kennis uitgeruste mensen is precies wat wij nodig hebben, willen wij ons land en Europa een toekomst bieden.

Staat u mij toe om even dieper in te gaan op het belang van onderwijs in het algemeen.

Ik heb hard gewerkt en daarbij veel offers gebracht - maar ik ben niet naïef: ik heb ook geluk gehad. Ik heb geluk gehad omdat ik Nederlandse ben en een opleiding heb genoten. Onderwijs is weliswaar een recht, maar op jaarbasis zijn er nog steeds 75 miljoen kinderen die zelfs niet het meest basale onderwijs kunnen volgen en vaak zelfs gedwongen zijn om op 4 of 5 jarige leeftijd al aan het werk te gaan. Wij vergeten misschien te makkelijk dat ieder van ons één van die kinderen had kunnen zijn.

In 2009 reed ik met de ambassadeur door New Delhi, in India. Toen de auto in het drukke verkeer werd opgehouden, zagen wij een meisje van 4 jaar aan de kant van de weg staan bedelen. Maar eigenlijk werkte ze voor haar geld; ze maakte allerlei gecompliceerde bewegingen, als een slangenmens. Ik kon niet anders dan me afvragen of haar talent haar niet verder kan brengen als er maar een manier is om dat talent te stimuleren.

Die ervaring deed me nog eens beseffen dat onderwijs een leven op zoveel vlakken kan veranderen. Ook dokter Jacobs heeft zich daar met hart en ziel voor ingezet.

In 1875 studeerde één vrouw aan de Nederlandse universiteiten; inmiddels volgen 526 000 vrouwen een voortgezette opleiding. De meeste universitaire afgestudeerden zijn tegenwoordig vrouwen; zij maken bovendien ook een grotere kans dan jongens om het secundaire onderwijs met succes af te maken 1 .

Daarmee zeg ik niet dat onderwijs automatisch leidt tot gelijkheid. Was het leven maar zo eenvoudig! Maar in elk geval geeft onderwijs vrouwen meer káns op slagen in wat zij kunnen kiezen - dat is tenminste mijn gevoel over mijn eigen opleidingstraject.

Samenvattend: ik hoop dat andere vrouwen hun opleiding ernstig nemen en niet enkel gebruiken om zichzelf vooruit te helpen, maar ook om deel te nemen in alle aspecten van het leven en om hun ervaring naar andere gebieden te brengen. Gebruik je opleiding om anderen te helpen.

Onafhankelijkheid

Onderwijs als instrument voor mentale en financiële onafhankelijkheid

Sommigen zeggen het geeft mogelijkheden om geld te verdienen maar zo mogelijk nog belangrijker dat je onafhankelijk kunt zijn.

De weg daarheen zal voor iedereen verschillend zijn. Maar ik beschouw verschil als iets goeds: verschillen maken gelijkheid net spannend. “Gelijk zijn” betekent niet dat iedereen hetzelfde is. Het betekent net dat die schat aan verschillen en talenten helemaal tot zijn recht mag komen.

Dokter Jacobs heeft gevochten voor het kiesrecht voor vrouwen en voor het recht haar beroep uit te oefenen. De moeders van mijn generatie hebben gevochten om hun leven weer op te bouwen na de bezetting door de Nazi’s. Mijn strijd was gericht op de vrijheid zelf mijn keuzes te maken. De volgende generatie heeft wellicht een nog ander doel.

Mijn persoonlijk gevecht roept bij mij gemengde gevoelens op. Mijn rol in het Rotterdamse vervoersbedrijf van mijn familie zou veel belangrijker zijn geweest als ik niet als vrouw was geboren. Maar ik ben nu eenmaal wel een vrouw en in die tijd was het niet mogelijk in de Directie van een zwaar transportbedrijf te zitten. Achteraf gezien was het wellicht een zegen en heeft me de ruimte gegeven mijn energie te stoppen in de werkzaamheden en de verwezenlijkingen waaraan ik mijn bekendheid bij u te danken heb.

Flexibiliteit

Mijn hoop is dat het aantal vrouwen dat dergelijke oneigenlijke keuzes moet maken, vandaag niet meer speelt. De lering die ik uit mijn eigen leven trek, is dat het leven niet altijd voorspelbaar is en dat je flexibel genoeg moet zijn om je aan te passen aan de kansen die je krijgt.

Vrouwen zijn goed in het maken van moeilijke keuzes - we moeten wel. Maar wat soms onrechtvaardig is voor ons als individu, kan ook onverwachte positieve gevolgen hebben. De strijd van individuele vrouwen heeft generaties van vrouwen opgeleverd die weten wat het beste is voor de groep: vrouwen die weten wanneer zij winst op korte termijn moeten opofferen voor voordelen op lange termijn; vrouwen die een goed inzicht hebben in de banden tussen mensen en onderwerpen. Deze vaardigheden, deze invalshoeken hebben wij nodig om een antwoord te bieden op de voornaamste uitdagingen van onze tijd: de klimaatverandering, de schuldenlast, de strijd van Europa voor meer concurrentievermogen in een wereld die de blik nog op het verleden gericht houdt.

De feiten spreken in dit verband trouwens klare taal. Onze kwaliteiten als individu laten inmiddels duidelijke sporen na in het maatschappelijke weefsel. Vrouwen nemen nagenoeg alle nieuw gecreëerde banen in, en niet omdat zij gewoon mazzel hebben. Nee, omdat zij die banen verdienen - omdat zij hebben geïnvesteerd in hun opleiding en verstandige keuzes hebben gemaakt. 6 van de 8 miljoen banen die de afgelopen 10 jaar in Europa zijn bijgekomen, zijn ingevuld door vrouwen 2 . In de VS bestaat de beroepsbevolking voor het grootste deel uit vrouwen. Mochten wij dat kunnen verwezenlijken in Europa, dan zou het BBP in Italië en Spanje met maar liefst 20 % toenemen. Of zoals de directeur van de Wereldbank het formuleert: "Investeren in vrouwen is niet alleen de juiste keuze, het is ook een slimme keuze 3 .” De wereld heeft vrouwen nodig .

Gebruik maken van je opleiding, je onafhankelijkheid, je flexibiliteit

In 1911 reisde Aletta Jacobs 15 maanden door Afrika en Azië in het gezelschap van de Amerikaanse voorvechtster op het gebied van vrouwenrechten, Carrie Chapman Catt. Onderweg zag zij het echte gezicht van de wereld. Bovendien zette zij haar ervaringen op schrift voor De Telegraaf en in twee boeken.

Er bestond toen nog geen Europese Unie die reizen zoveel makkelijker maakt. Het gebrek aan vliegtuigen legde een laag reistempo op. Maar dokter Jacobs ervoer aan den lijve dat reizen de geest verruimt en de reiziger met zijn of haar neus op de soms pijnlijke werkelijkheid drukt.

Met haar vooruitziende blik besefte zij de noodzaak van een strijd voor een vreedzame wereld en trok zij tijd uit om die wereld te zien. De financiering van deze reizen vergde hard werk van Aletta Jacobs.

Dergelijke kansen liggen tegenwoordig open voor meer vrouwen dan ooit tevoren - en wij mogen die kansen niet als vanzelfsprekend beschouwen. Wij moeten vooruit blijven kijken en deze nieuwe mogelijkheden gebruiken ten bate van onze samenleving. Want de maatschappelijke problemen zijn nog lang niet allemaal opgelost.

Ik vind het triest dat hoewel elk Nederlands kind op school gemiddeld 2 vreemde talen leert 4 , maar 5 % van de Nederlandse vrouwen beweert in het buitenland te willen leven en werken 5 . Wij moeten onze talenkennis en ons Europees vredesidee gebruiken en uitdragen in de rest van de wereld. Leer Mandarijns. Reis naar India. Ga werken in Brazilië. Bouw bruggen met Rusland.

Volg niet allemaal dezelfde weg. Neem risico’s. Durf offers te brengen. Kies voor de uitdaging. Dat is waar zoveel generaties voor hebben gevochten.

Een nieuwe blik op tijd

Ik zei eerder al dat vrouwen tegenwoordig langer leven.

Denkend aan mijn nieuwe baan als EU?commissaris voor de Digitale Agenda, valt het me op hoe technologie de recente generaties vrouwen heeft geëmancipeerd .

Huishoudelijk werk is tot een minimum beperkt; contraceptiva helpen ons bij de gezinsplanning; nieuwe technologieën brengen ons goedkoop in contact met de mensen die voor ons het belangrijkst zijn. Allerlei technologieën staan ter beschikking om onze mogelijkheden anders in te vullen.

Ik bedoel hiermee niet dat u die technologieën allemaal spelenderwijs moet kunnen gebruiken. Ik bedoel dat vrouwen in de 21 e eeuw een actief werkend leven kunnen leiden tot welke leeftijd zij maar willen. Wij hoeven ons niet meer te laten beperken door de vooroordelen van anderen.

Vrouwen en de economie

In dezelfde geest als mijn vorige opmerkingen wil ik vrouwen oproepen om de angst voor mislukkingen resoluut achter zich te laten. Geloof in jezelf!

Succesvol leven betekent niet dat je mordicus een zetel in een of andere raad van bestuur moet veroveren - het betekent dat je gaat voor wat je bezielt. Te veel vrouwen durven de stap naar het ondernemerschap niet aan omdat ze bang zijn voor een mislukking 6 . Die angst verklaart voor een groot deel waarom maar 30 % van de Europese ondernemers vrouwen zijn. Wij vergooien het potentieel van miljoenen briljante vrouwen omdat wij hen niet stimuleren risico’s te nemen.

Vrouwen moeten technologie meer beschouwen als een grote gelijkmaker. En zij moeten hierin gesteund worden - met toegang tot de technologie en e-skills - om dit gebied leiders te worden in plaats van volgelingen.

Uit de eerste uitvoerige mondiale studie over de combinatie vrouwen?mobiele technologieën blijkt dat de waarschijnlijkheid dat een vrouw uit een land met een laag of een gemiddeld inkomen een mobiele telefoon gebruikt 21 % lager is dan bij een man. 300 miljoen vrouwen missen een mobiele verbinding vanwege deze kloof tussen man en vrouw. Een mobiele telefoon geeft vrouwen kansen, verbindingen, vrijheid. Een mobiele telefoon kan vrouwen niet alleen meer veiligheid bieden, maar ook toegang tot een baan, tot betalingsmogelijkheden en het onderhouden van relaties. Dit was de boodschap van meer dan 85 % van de vrouwelijke respondenten op de vragen in het kader van het verslag dat is opgesteld door de Cherie Blair Foundation for Women.

In Nederland zien wij andere kloven tussen man en vrouw. 81 % van de Nederlandse vrouwen in de leeftijdsgroep van 16 tot 24 gebruikt dagelijks een computer. Daarmee spant Nederland de kroon in Europa. Maar geen enkel Nederlands bedrijf heeft de gedragscode van de Europese Commissie inzake de aanwerving en ondersteuning van vrouwen in ICT?banen ondertekend.

Europawijd heeft slechts 7 % van de 116 grootste telecombedrijven vrouwen in de top. En dan spreken we meestal over commissariaten.

Wij mogen deze nieuw te ontginnen sectoren niet aan mannen overlaten. Deze technologieën sluiten namelijk perfect aan op de communicatievaardigheden van vrouwen en van hun steeds betere opleidingsniveau. Dus: of het nu gaat om de vraag wie een mobieltje heeft of wie de volgende Bill Gates wordt: laat het een vrouw zijn!

Mijns inziens hebben wij allemaal fouten gemaakt in de financiële en economische crisis. Wat mij zorgen baart, is dat wij de fouten die aan de basis liggen van die crisis, overdoen.

Wat ik geleerd heb van 22 vergaderingen met bestuursleden - allemaal mannen - is dat ze moeilijk kunnen toegeven dat ze vergissingen hebben gemaakt. Sommigen begrepen zelfs hun eigen producten niet - dat was het meest schrikaanjagende.

Feit is dat ze niet de pijnlijke vraag stelden - ze hadden te veel vertrouwen in hun computermodellen en zagen de problemen niet vlak voor zich.

We kunnen dit niet meer doen. We moeten de problemen die we nu voor ons hebben oplossen, en ik denk dat veel vrouwen met hun brede levenservaring, deze uitdaging moeten aangaan.Wij zijn geobsedeerd door bonussen voor bankiers. Terwijl zich voor onze ogen ergere dingen afspelen, die wel rechtgetrokken kunnen worden:

• - 

  zoals het aanleren van duurzaam financieren en duurzaam leven;
• - 

  het stoppen van wat The Economist deze week de "gendercide" noemde. Deze genocide van "vrouwen" is één van de indirecte gevolgen van een wereld die zich uitsluitend bekommert om materiële welvaart..

Men weet dat kindersterfte van meisjes snel toeneemt telkens wanneer het BBP sterk achteruit gaat. Deze genocide is systematisch en structureel van karakter, niet een tijdelijk verschijnsel. Vandaag worder er 120 jongens geboren tegenover 100 meisjes in verschillende delen van Azië. Miljoenen vrouwelijke foetussen worden geaborteerd, meisjes worden achtergelaten of zelfs vermoord omdat ze als een last worden beschouwd in plaats van ze te waarderen als individuen.

Wij mogen niet langer zwijgzaam aan de kant blijven staan. Wij moeten onze stem verheffen en de miljoenen vrouwen steunen die gedwongen worden om deel te nemen aan die cultuur, en we zijn het verschuldigd aan al die meisjes die hier het slachtoffer van zijn geworden.

De meer humane en holistische visie van vrouwen op moeilijke situaties is precies wat wij nu nodig hebben. Zonder leiderschap van vrouwen kunnen we die overgang naar een duurbare en gelijkwaardige levenswijze niet maken [realiseren].

Maak een verschil waar je kan

Ik ben ervan overtuigd dat je geen politicus moet zijn om een verschil te maken. Het zijn de miljoenen dingen die al die anonieme Nederlandse vrouwen doen, die echt bepalen hoe mensen kunnen leven en slagen in dat leven. De impact van vrouwen is gebaseerd op hun meningen en mate van organisatie - op welk niveau dan ook.

Aletta Jacobs heeft geen enkel mens, geen enkel vooroordeel de macht gegeven om haar levensideaal in de weg te staan. Aletta Jacobs heeft zich eigen normen gesteld waarvoor ze heeft gevochten. Aletta Jacobs geloofde zichzelf - en heeft daarvoor gevochten. Wees niet bang om hetzelfde te doen, al behoor je dan tot een minderheid.

Ik geloof in mijzelf, en ieder van ons moet in zichzelf geloven. Maar we moeten ook beseffen dat we niet alles alleen kunnen oplossen - we hebben elkaar nodig. Samen zijn we sterker als wij onze talenten bundelen en samenwerken.

Wij hebben het geluk hier en nu in Nederland te leven. Het streven naar een echt duurzame wereld is een uitdaging die al dat geluk, al onze kennis en al onze moed zal vergen. Laten wij de handen in elkaar slaan, elk van ons met haar eigen bijdrage voor de opbouw van een humanere samenleving.

1 :

Economist, 2 januari 2010, blz. 7.

2 :

Economist, 2 januari 2010, blz. 7.

3 :

Because I am a Girl, samenvatting blz. 12.

4 :

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/graph.do?tab=graph&init=1&toolbox=type&language=en&pcode=tps00056&tableSelection=1&plugin=0

5 :

http://www.cbs.nl/en-GB/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2009/2009-2865-wm.htm

6 :

Eurobarometer 2007-Verschillen in de houding van mannen en vrouwen ten opzichte van ondernemerschap in de EU.