Serviërs stemmen voor Europa

De Europese favoriet Boris Tadic heeft de Servische presidentsverkiezingen gewonnen. Net als vier jaar geleden bleef hij zijn uitdager Tomislav Nikolic voor. Maar de verschillen worden kleiner, en niet alleen in het stemhokje.

In Brussel lagen de noodplannen al klaar. Had Nikolic gewonnen, dan hadden separatisten in de provincie Kosovo waarschijnlijk niet langer gewacht met het uitroepen van de onafhankelijkheid. In Kosovo worden Nikolic en zijn Radicale Partij gezien als erfgenamen van de gehate ex-president Milosevic, die eind jaren negentig troepen stuurde om de provincie tot elke prijs Servisch te houden.

Maar de opluchting in Brussel is van tijdelijke duur. Er wordt nog steeds verwacht dat Kosovo binnenkort eenzijdig de onafhankelijkheid uitroept, en Tadic zal dat evenmin zonder slag of stoot accepteren als Nikolic. Hij zal geen troepen sturen, maar ook Nikolic had tijdens de campagne al gezegd dat de tijd voor militair ingrijpen wat hem betreft definitief voorbij is. Wat Tadic wél gaat doen is onduidelijk. Tijdens de campagne dreigde hij iedereen die een onafhankelijk Kosovo erkent voor de rechter te slepen.

EU-lidmaatschap

Ook op het gebied van Europa waren de twee kandidaten nauwelijks de tegenpolen die Brussel van ze wilde maken. Volgens peilingen is 73 procent van de Servische bevolking voorstander van het EU-lidmaatschap. Tadic stelde dit gegeven centraal bij zijn campagne. Maar ook Nikolic zei dat Servië bij Europa hoort, al moet de EU i van hem eerst ophouden Belgrado te "chanteren" over Kosovo.

De Servische Eurovisie songfestivalwinnares Marija Serifovic, dit jaar cultureel ambassadeur voor de EU, voerde zelfs campagne voor Nikolic, en niet voor Tadic. Haar boodschap was dat Servië met zijn eigen prestaties het EU lidmaatschap kan en moet verdienen, en dat het niet iets is dat Brussel zomaar kan weggeven als cadeautje voor goed gedrag. Daarmee raakte ze bij veel mensen een gevoelige snaar.

Ook professor David Chandler van het Britse Centre for the Study of Demoracy vindt dat het probleem voor een belangrijk deel bij de EU zelf ligt. "Veel van de voorwaarden die Europa aan Servië heeft gesteld zijn willekeurig en moralistisch", zegt hij. "Daaruit spreken vooroordelen over Servië, terwijl als je gewoon op straat kijkt de Serviërs juist heel open blijken te staan voor Europa."

Joegoslavië tribunaal

Mathieu Hermans van de hulporganisatie IKV/Pax Christi denkt dat Europa wel degelijk Nikolic het presidentschap heeft gekost. "Nikolic heeft zichzelf wel neergezet als een gematigd persoon die best ook bereid is om richting Brussel te gaan. Maar wij weten, ook als je kijkt naar de partij en de stroming in Servië die hij vertegenwoordigt, dat dat gewoon niet het geval is".

In de praktijk is dat volgens Hermans het beste te zien aan de houding van de twee kandidaten ten opzichte van het Joegoslavië tribunaal. Nikolic wil onder geen beding gezochte oorlogsmisdadigers uitleveren aan Den Haag, terwijl Tadic zegt wel met het tribunaal te willen samenwerken. Toch heeft hij dat tijdens zijn eerste termijn nauwelijks gedaan.

Vooral het feit dat Ratko Mladic, die als militair leider van de Bosnische Serviërs verantwoordelijk wordt gehouden voor de moordpartij bij Srebrenica, nog altijd op vrije voeten is heeft geleid tot spanningen. Om die reden sprak de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Maxime Verhagen zich pas nog uit tegen een breed Europees samenwerkingsverband met Belgrado.

Sleutelfiguur

Mathieu Hermans denkt dat de speelruimte van Tadic om met het tribunaal samen te werken beperkt is. Een eventuele onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo zal die speelruimte binnenkort nog kleiner maken. Dat komt vooral doordat Tadic moet samenwerken met de Servische premier, Vojislav Kostunica.

De premier heeft in Servië meer politieke macht dan de president. Ondanks het feit dat hij weinig aanhang heeft is Kostunica daardoor een "sleutelfiguur". Op het gebied van het Joegoslaviëtribunaal is Kostunica een conservatief, die geen gebaar richting Brussel wil maken zolang er de kans is dat Europese landen binnenkort de onafhankelijkheid van Kosovo erkennen. "Dat wordt nog een heel lastig verhaal voor Tadic", denkt Hermans.

Stabiliteit

Toch hebben de Serviërs uiteindelijk gekozen voor de relatieve stabiliteit van voortgaan op de ingeslagen weg. Dat heeft vooral ook economische redenen. Tadic is een voorstander van de vrije markt, terwijl Nikolic nauwere banden met Rusland wil. Ook op economisch gebied. Op de chaos die zoiets zou veroorzaken in de in de toch al kwetsbare Servische economie zaten de kiezers vooralsnog niet te wachten.