Een knikker in je bovenlip

Reportage over het gebruik van snus (5'37")

Snus is tabak in een theezakje onder je bovenlip. Een oude Scandinavische gewoonte die een onverwachte comeback maakt. Want niemand heeft er last van en het is lang niet zo ongezond als sigaretten. Deze week is Nederland aan de beurt met een rookverbod in de horeca. Helaas, snus importeren mag niet van Brussel.

Iemand die 'snust' herken je zo, zegt Astrid Kwakkelstein, een Nederlandse die in het Noorse Sandefjord woont. "Het is alsof je een knikker onder je bovenlip hebt. Ik zie het steeds vaker, vooral bij mannen. Zeker als ze er leuk uitzien en ik zie opeens zo'n bovenlip, dan denk ik: getver!"

Enorme toename

De Noorse horeca voerde vier jaar geleden al strenge regels in tegen het roken. Zonder druk van Brussel, want Noorwegen is geen lid van de Europese Unie. Sinds het rookverbod is de verkoop van snus, een soort pruimtabak, enorm gestegen. Jaarlijks worden er meer dan 25 miljoen doosjes verkocht op een bevolking van viereneenhalf miljoen.

"Ik ben opgegroeid op een boerderij in het westen van Noorwegen en ik associeerde snus altijd met de generatie van mijn opa", zegt Jan Robert Kvam, hoofd communicatie van Tidemans tabaksfabriek. "Vroeger was snus iets van vissers en boeren. Het was handig in het gebruik, je kon gewoon doorwerken zonder een sigaret of een pijp vast te hoeven houden."

Sinds een jaar of tien zijn er allerlei smaakjes aan toegevoegd, van anijs tot perzik. De porties zijn kleiner geworden, en de zakjes snus zitten in modieuze metallic doosjes. Daardoor is snus ook bij vrouwen in trek, zegt Kvam. Het rookverbod deed de rest.

Verboden in de EU

De snelle toename in het snusgebruik zou reden kunnen zijn tot zorg. Maar het Noorse Onderzoeksinstituut voor Alcohol en Drugs ziet ook een positieve kant.

Volgens onderzoeker Karl Erik Lund zijn driekwart van de snusgebruikers rokers die proberen om geleidelijk van hun tabaksverslaving af te komen. Zelfs als dat niet lukt, dan nog is snus "negentig procent" minder schadelijk dan sigaretten. Zo is er bijvoorbeeld geen kans op longkanker. Toch is snus in de Europese Unie verboden. Alleen voor Zweden is een uitzondering gemaakt.

Aanvankelijk stelde de Europese Commissie nog dat snus wel degelijk kanker kon veroorzaken, maar in 2003 kwam men daarvan terug. Wel is er een richtlijn uit 1992 die bepaalt dat geen nieuwe vormen van tabak op de Europese markt gebracht mogen worden.

Die richtlijn is kortzichtig, vindt Lund."In de EU sterven elk jaar zo'n 650-duizend mensen aan de gevolgen van het roken, en nog zo'n tachtigduizend aan passief roken. Zelfs met alle anti-rook maatregelen bij elkaar duurt het nog minstens zeventig jaar voordat daar verandering in komt. Het afsluiten van de Europese markt voor snus kost dus onnodig veel levens."

Toch maakt onderzoeker Lund zich ook zorgen over het snusgebruik. Het is immers mogelijk dat iemand met snus begint en na een tijdje toch overgaat op sigaretten. "Snus kan werken als een toegangspoort", waarschuwt Lund.

Paardenmest

Als het verbod zou worden opgeheven, is het nog maar de vraag of heel Europa gelijk aan de snus zou gaan. Ondanks alle breezer-achtige smaakjes moet je misschien toch wel Scandinavisch zijn om het echt te waarderen.

En zelfs dan zijn er nog genoeg mensen die er net zo over denken als Karl Erik Lund. "Het ruikt naar paardenmest, het smaakt als paardenmest. Volgens mij ís het gewoon paardenmest."

Foto's (c) Perro de Jong