Artikel 42: Ministeriële verantwoordelijkheid
-
1.De regering wordt gevormd door de Koning en de ministers.
-
2.De Koning is onschendbaar; de ministers zijn verantwoordelijk.
In andere talen:
Inhoudsopgave van deze pagina:
De Koning i en de ministers i vormen samen de regering i. Een belangrijk beginsel van onze staatsinrichting is dat de Koning onschendbaar is en dat de ministers verantwoordelijk i zijn. Dat betekent dat zij en niet de koning verantwoordelijk zijn voor het regeringsbeleid en daarover verantwoording moeten afleggen in Tweede i en Eerste Kamer i.
De politieke verantwoordelijkheid van ministers is, sinds 1848, alleen in de Grondwet geregeld. Wel bestaan in het ongeschreven staatsrecht regels over de ministeriële verantwoordelijkheid. Zo moet een minister bijvoorbeeld het vertrouwen van de Tweede Kamer hebben. Zodra hij dat verliest, bijvoorbeeld doordat de Tweede Kamer een motie van wantrouwen i aanneemt, dient een minister zijn ontslag in.
Wel bestaat sinds 1855 de wet i de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers. Die regel kwam al in 1840 in de Grondwet.
De twee-eenheid van Koning en ministers is tot uitdrukking gebracht in de bepaling dat de regering door hen gezamenlijk wordt gevormd. Een fundamenteel beginsel van onze staatsinrichting is vervolgens neergelegd in de bepaling dat de Koning onschendbaar is en de ministers verantwoordelijk i zijn (artikel 42).
De belangrijke politieke verantwoordelijkheid van de ministers is alleen in de Grondwet geregeld. Wel bestaan in het ongeschreven staatsrecht regels over de ministeriële verantwoordelijkheid. Daarnaast regelt sinds 1855 de wet i de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers.
-
1.De Koning en de ministers samen zijn de regering.
-
2.De Koning hoeft aan niemand uit te leggen wat hij doet; hij is onschendbaar. De ministers zijn verantwoordelijk voor wat de regering doet.
Uitleg
In dit artikel staat dat de Koning in de regering zit. In de regering zitten dus niet alleen de ministers, maar ook de Koning. Dit is bijzonder. In andere landen met een Koning is de Koning wel altijd staatshoofd, zoals een president in een republiek. Maar bijna nooit is de Koning lid van de regering. In Nederland is dit dus wel zo.
Dat de Koning in de regering zit betekent niet dat de Koning in de regering zelfstandig beslissingen kan nemen. Dat kan hij juist niet. Hij neemt alleen beslissingen samen met één of meer ministers. In de praktijk gaat het meestal zo: de ministers nemen de beslissingen en de Koning zet zijn handtekening. Er tekent dan echter ook altijd nog minstens één minister. Die is (politiek) verantwoordelijk.
Soms neemt de Koning wel een beslissing zonder een minister. Bijvoorbeeld bij het aanwijzen na de verkiezingen van een informateur of een formateur. Die moet een nieuw kabinet maken. Maar ook dan beslist de Koning eigenlijk niet zelfstandig. Hij krijgt advies van:
-
1.de Raad van State;
-
2.de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer.
-
3.de fractievoorzitters in de Tweede Kamer.
Als de formatie is geslaagd, neemt de minister-president daarvoor alsnog (achteraf) de politieke verantwoordelijk.
Het tweede deel van het artikel betekent dat de Koning zelf aan niemand hoeft uit te leggen wat hij doet. Niet aan de Eerste en Tweede Kamer en ook niet aan de rechter. De Grondwet noemt dit 'onschendbaar'. Dit betekent niet dat de Koning zich niet aan de wet hoeft te houden. Dat moet hij zeker wel. Ook de Koning mag niet te hard rijden. En als de Koning te hard rijdt, moet hij gewoon een boete betalen.
De ministers zijn niet alleen verantwoordelijk voor het gedrag van de Koning. Ze zijn ook verantwoordelijk voor het gedrag van hun ministeries en hun ambtenaren. Als de Eerste en Tweede Kamer bijvoorbeeld vinden dat de overheid of een ministerie iets fout heeft gedaan, dan is de minister daarvoor verantwoordelijk. Niet de directeur van het ministerie, of een ambtenaar, maar de minister is verantwoordelijk. Op deze manier kunnen de Eerste en Tweede Kamer de regering goed controleren.
In 2008 heeft prof. dr. C.A.J.M. Kortmann een voorstel gedaan voor een "goede grondwet die inzichtelijk en bij de tijd is". Voor dit artikel deed hij de volgende suggestie:
Artikel 12.1
De regering bestaat uit de minister-president en de overige ministers
Artikel 12.3
Regeringsbesluiten worden ondertekend door een of meer ministers.
-
Alles over de regering
De regering is het centrale bestuur van ons land en bestaat uit de Koning i en de ministers i. Omdat de Koning onschendbaar is en de ministers verantwoordelijk i zijn, wordt het kabinet i, (ministers en de staatssecretarissen i) in de praktijk ook vaak regering genoemd, bijvoorbeeld de regering-Rutte. Staatsrechtelijk gezien is dat onjuist.
Wetenschappelijk
-
-Handboek van het Nederlandse staatsrecht, Van der Pot (bewerkt door D.J. Elzinga, R. de Lange), 15e druk, De Regering, het koningschap, blz 479 t/m 495.
-
-R.K. Visser, In dienst van het algemeen belang: ministeriële verantwoordelijkheid en parlementair vertrouwen (Boom 2008)
-
-J.L.W. Broeksteeg, Ministeriële verantwoordelijkheid opnieuw gewogen (Kluwer 2006)
-
-I.A. van den Driessche, Politieke ministeriële verantwoordelijkheid: het Nederlandse begrip in rechtsvergelijkend perspectief (Kluwer 2005)
-
-P.P.T. Bovend'Eert, Ministeriële verantwoordelijkheid (Ars Aequi Libri 2002)
-
-L.F.M. Verhey, De zwoegers uit het vooronder: over ambtelijke taakuitoefening, ministeriële verantwoordelijkheid en parlementaire controle (W.E.J. Tjeenk Willink 2001)
-
-H.R.B.M. Kummeling, Verkenningen van verantwoordelijkheid: ministeriële verantwoordelijkheid voor het toezicht op de financiën van zelfstandige instellingen op het terrein van onderwijs en onderzoek (W.E.J. Tjeenk Willink 1999)
-
-D.J. Elzinga, Ministeriële verantwoordelijkheid in Nederland (W.E.J. Tjeenk Willink 1994)